Å setja um frå dansk til norsk
Dansken er
allveldug innan embætsverket - enno. For kvart norske brevet vert det skrive
minst 100 danske. Når då ein og annan legg i veg med å skriva norsk til
embætsbruk, so tarv ingen undrast, at slike folk kjenner seg ustøde og tidt -
kann trivla etter ordi. Dei hev ikkje til kvar dag ei norsk mynsterform for
augo; mange torer då inkje sleppa seg heilt laus, men held det for tryggast å
halda dansken i stakken.
So tek dei til med å umskriva det danske kansellimålet
ord for ord, talemåte for talemåte, so langt råd er og endå lite lenger. Men
dei kjem snart i beit. For .skilnaden millom norsk og dansk er so stor, at ein
kann inkje venta å finna bilæte i norsken, som ord til ord svarar til dei
danske.
Når t.d.
ein av riksens tenestmenn skal svara på eit brev, so legg han oftast i vegen
med eit: ”I anledning av…” Men no er det ulukka, at norsken inkje hadde noko
ordlag, som beint fram svara til det dansk-tyske: ”I anledning af Deres
skrivelse…” (In Veranlassung lhres Schreibens). Dette
”lyte” og fleire dilike ”lyte” gjorde, at mange reint ut sagt fælte seg av. -
Med dansken var det so greidt; - for når dei hadde skrive ”i anledning av”, so
var dei alt komne eit dugeleg stykke på veg. Men med norsk mål vart dei reint
upprådde og fekk ikkje flutt pennen på pappiret.
Det såg speleg ut. Men det er råd mot uråd, og so vart
det ei råd her med. For no fann dei på det ”norske”: ”Med tilføre av ditt
høgvyrde brev…” Dei var berga.
Men i øyro mine læt denne talemåten ”Med tilføre av” berre som dansk-tysk-norsk knot. Han skjemmer skriftformi og reiser bolverk millom skrift og tale.
Lat meg
segja, at eg hev fenge brev frå ein mann. No hev eg inkje svara på dette brevet
enno; men so råkar eg karen på gata. Eg stanar, tek av meg hatten, bukkar og
segjer: ”Med tilføre av Dykkar høgvyrde brev er eg so fri å …”
Eg trur,
den same karen då vilde dra på smilen og spyrja,. hot eg var for ein løgjeleg
kar?
Men vil du
døma rettvist, trur eg du må sanna, at ein talemåte, som er løgjeleg eller
meiningslaus, når du høyrer han med øyro - den må vera løgjeleg, når du ser han
med augo i eit brev og. Anten ordi verkar på hjernen (heilen) gjenom øyro eller gjenom augo, so bør ein upartisk (jamnynd) mann døma deim på
same måten.
Nei, i det
tilfelle, eg nemnde, kom ordi venteleg til å falla, heilt onnorleis, t. d.
slik:
”Du skreiv
til meg her ein dagen og spurde…”
”Du spurde
meg her ein dagen…”
”Eg fekk
brev frå Dykk for eit par dagar sidan, De vilde hava greida på (vita, høyra)…” Jfr.
brev nr. 22, 23, 27, 32, 36, 39, 40.
Her hev me
den greide endeframme talen, som viser oss den leidi, som jamvel skrifti lyt
stemna. Vil du skriva eit brev, då skal du fyrst spyrja deg sjølv: Korleis
vilde eg ordleida meg, um eg råka mannen sjølv? - For all skrift bør byggja på
livande tale.
Me målfolk;
me er so hepne, at me inkje er bundne av noko norsk kantormål, som hev styrdna
i stive former. Me kann difor la talemålet vera mynster for skriftformi; og her
hev målfolket ein stor fyremun. Dei, som skriv dansk, dei hev stræva i mange år
med å få ei naturleg målføring i våre embættsbrev. Men det syner inkje stort
etter dette ”fornorskningsarbeide”. Det ser heller vonlaust ut.
Det gjeld
no for oss målfolk, at me held målet vårt reint for ugras. Me bør då varast ved
å knésetja slik kunstig ordleiding som dette: ”Med tilføre av” og meir av
same slaget. Tek me til med slike talemåtar, då hev me gjort det fyrste stiget
utfor håle svadberget, og me kann vera visse på, at fyrr eller seinare. so ber
det ned i ei kansellistisk søkkmyr med oss målfolk au.
Og dei, som vil umsetja ord- for ord og krev eit norsk
ord for kvart dansk, dei gjer norsken til ein husmannsplass under den danske
storgarden. (Jfr.: Fyreord til Schjøtts ordbok sida XI2.)
Eg nemner eit døme,
som viser, korleis ein ofte lyt umskriva dansken heilt:
”Loven har ikke villet indskrænke den ansættende
myndigheds frihed."
Me kunde inkje -på norsk segja:
(Logi hev
inkje vilja avgrensa [innryma] fridomen åt [til] den innsetjande magti.)
Nei, me laut segja:
”Logi hev inkje meint anna enn, at innsetjingsmagti
skulde standa (råda) fritt."
Men setningi
kunde, samstundes havt ei onnor meining: ”Logi vilde inkje minka den rett,
utnemningsmagti
hadde frå fyrr.”