Skilnad mellom versjonar av «Soga åt Vestlandske Mållag»

Siste versjonen frå 14. mars 2021 kl. 08:08

Av Lars Bjarne Marøy

Innleiding og bakgrunn

Ivar Aasen byggjer upp målet sitt frå landet og frå Austlandet og ikkje minst Oslo. Han er so langt eg kann forstå bunden til at må halda seg i Oslo um han skal halda uppe den grunnleggjande krafti si, so målet for det norske målet skal nå fram. Det ein bør merka seg som fyremun i den delingi som er millom Vestlandetsmålet og Austlandsmålet er interessant. Båe måli hev sine kløyvingar. På Vestlandet so sit ein med kløyving på bergensk og det næraste norske målet og bergensk og austlandet. Bergensk held seg på det upphavlege målet med -en, medan det austlandske er sett saman med damo og hundæ. Desse uttrykki vert umtala i skriftleg from som damo vert dama - altso samsvar med austnorsk, men når ein kjm til hundæ, so vil ein ha hundi. Kvifor er det slik, jau for di det gjev ein klår og fin tiltale i skriftleg uttale. Og kva er so gale med i-målet? Og kvifor bruka -a både i fleirtal og i handkjønn, når ein hev ein markert uttale? I-målet og a-endingane saman gjev rikare klang i målet, og kva er skilnaden på austnorsk og vestnorsk og bergensk? Jau, ei blanding som i rett blanding, samansetjing gjev folk ei blanding som viser samanhengen og rikdomen i språki til saman. Men diktaturarane på Austlandet vilde ha ei blanding med a-ending yver alt, noko som ikkje viser reiskapen og samanhengen, men berre rot og blanding i årevis.

Eg veit at det finst ei rad personar som hev hengt seg upp i i-målet og er upplærde i at dette er ei avsporing og forkasting av tidi. Ok. Då må dei hoppa av og finna andre samanhengar undervegs her. Eg skal prøva å taka fram dei grunnleggjande sidone ved det sentrale, slik at dei kann sjå på dei grunnleggjande dragi som kjem undervegs, for her vil det koma mange sentrale partar av soga. Det handlar um kva laget vinn når det gjeld dei viktig målsigrane.

Målsigrane er mange. Ein må vinna stridar um å ha umrådet som norske heimstader, der alt skal styrast på norsk mål. Her kjem skulen, her kjem rettssystemet, skildring av det som skjer i arbeidet i skular for vaksne, for dei som vil lesa tekster og bøker. Her er det stødt nye umråde der det norske målet må gjevast fram på det norske målet, so der der er det mange stridar, og mange umråde.

I starten er det det norske som kjem. So det er lange sogor å granska av einskildmenn som tek til det norske målet frå grunnen og i gong, so tidleg som på slutten av 1800-talet som kjem fyrst og seinare utyver på det 1900-talet fram til 1930-talet og sumt etterpå òg.

Fram til 1900 hev Vestmannalaget i Bergen bygdt seg upp grunngjeldande. Men når ein kjem inn i 1900-talet so byrjar Vestmannalaget og tilhengjarar i det norske målet at dei byrjar å gjeva seg meir kjend og arbeider for heile landet kring Bergen, det vil i praksis segja både Bergen og landet som arbeider for norsken i dei andre stadene i Hordaland. Men namnet vert frå fyrste dag Vestlandske Mållag. Då er me uppe i 1904-1906 og framyver. Då veks det norske målet i i det bergenske umrådetHer skal eg freista å kasta ljos yver den norske tradisjonalismen med utgangspunkt i den attergangsfasen som denne målformi kom inn i.

Frå 1900 til 1920 hadde det norske med stor styrde trengt seg inn folkeskulen på vestlandet og skuva ut bokmålet. Det kom difor som eit naturleg krev at den hadde opp, måtte få ein norsk høgre skule til elevare utdaning. Visste hadde Våss offtere lands- dom som ve

Med attergang reknar eg den organiserte motstanden frå den norskdanske sida mot nynorsken og fylgjone av denne motstanden som vart samnorskstrevet. Målrørsla trong å kontrollera ei rad samfundsskipnader (sosiale institusjonar),dersom ho skulde lukkast med å driva nynorsken fram til einaste riksmål.Ho trong forlag som var viljuge til å ofra pengar på å gjeva ut smale bøker.Ho trong eit teater til å nå ut til massane i byumværet,og ho trong evna til å pressa fram nynorske stykkje på andre teater. Medan målrørsla bygde seg upp på 1920-talet gjekk det nynorsknære norskdanske målet attende. Nynorsken konsoliderte seg etter 1930.

Norskdomsrørsla med bygdelagi og bondeungdomslagi gav målrørsla ein samlande identitet og eit grunnlag til å arbeida utetter. Her kunde målrørsla draga vekslar på dei som ikkje hadde so store boklege hugmål. Endåtil dei som ikkje las nynorske bøker eller som var i hopehav med nynorsken på annan måte kunde driva med dans og andre syslar i lagi, og mange bondefolk vilde gjerne eta heimleg kost på kaffistovone. Skulen var ein viktig sosial samfundsskipnad. Frå fyrst av var det grunnskulen målrørsla vilde vinna,men dei andre skuleslagi er meir viktige i mange høve. Folkehøgsulen ytte noko bot for den veike stoda nynorsken hadde i den høgre skulen,men langt frå nok. Målbrigdet skapa uorden i heile dette målapparatet.Det synte viktige tilkortkomingar i heile målarbeidet.

Den ålmenne røysteretten som kom i 1898 og den politiske situasjonen som vart skapt alt frå 1880-åri og frametter frå 1905 gjorde målsaki til ei svært heit politisk sak langt inn i millomkrigstidi. Målpolitiske avgjerder måtte leggjast fram for store gruppor av menneske på same tid t.d. sidemålsstilen. Det kunde føra til massemobiliseringar i tilfelle der dei folkevalde kom i konflikt med veljarane sine.Den norskdanske sida nytta slike massemobiliseringar m.a. i samband med Nidaros-striden og i samband med striden um målbruken i kringkastingi. Det var dei sosiale systemi som den norskdanske sida hadde til rådvelde som gav dei yvertaket i slike stridar. Målrørsla nådde ikkje ut til heile grasroti gjenom pressa eller andre sosiale system.

På yverflata kann me studera spelet um det høgnorske målet som ein politisk hestehandel.1917-rettskrivingi vart vedteke med knapp uppslutnad i stortinget.1938-rettskrivingi vart vedteki i ei samgonga millom Arbeidarpartiet og Bondepartiet,men dei andre partii slutta upp ,med undantak for Høgre. Men vegen fram til 1938-rettskrivingi var ikkje berre partipolitisk. Striden toppa seg m.a. umkring krinkastingsmediet. Det synte seg klårt at rikskringkastingi vilde vera nøydd til å femna langt vidare enn mange andre sosiale samfundsskipnader.

Målstriden umkring NRK hev røter heilt attende til skipingi av riksinstitusjonen i 1933.Målmannen Olav Midttun vart den fyrste riksprogramsjefen.Utnemningi av Midttun sterkna dei målpolitiske bårekasti som fylgde etter 1917-rettskrivingi.1917-rettskrivingi førde til framgang for målrørsla og framgang for det sokalla samnorsksynet.

Eit grunnleggjande reflekssjonsperspektiv.

Norsk grunnl eggjannde 1 Ivar Aasen. Aasen innfører det grunnlegggjande norske språket, det språket. Alle landsluter i Noreg vert sett saman, og alle skriftspråk på er alltid ein uttale av norsk i ein munn norsk av ein innarbeidt av folks språk. I der umråder dei burde i anten

1972 er naturlegvis grunnnleggjande for at arealet vert utnytta frå Bergen, men folk kjem frå ei rad stader, og det var ikkje obligatorisk tvang til å bruka alle i bokmål. At mindrefolk kjem ut i mindretal er eit perspektiv, men det er ikkje deira skuld.

Avstand frå folk som eg kjenner langt tilbake 70-åringar. Konklusjonen deira er at språket er for vanskeleg når dei skal gå vidare etter grunnleggjande norsk mål og yver til bokmål. Det er eit viktig poeng, for eg ventar meg at folk som hev upplæring i målet er for vanskeleg når folk skal skriva norsk mål. Dette er det punktet ein må sjå frå alle sogor. Alle tilpassingar vart meiningslaust etter mitt syn. Hovudpunktet er å trekkja ned grunnleggjande punkt som folk må kunna, og unngå alternativ som er burtkasta og meiningslause. Det var dette som hende på bokmålet, men stikk motsett på norsk mål. Det heile endar på at folk snakkar og vil skriva dialekt i tekstene. Då sit ein med ei rad variantar og alle må lesa med forskjellige og alt vert kaos og problem. Det er mitt syn og kommentarar med folk som endar med bokmål.

Det burde ikkje vera det som hende, men eg vil påstå at dette er bedvite laga, so målet ikkje fær nok makt. Strategi var å blanda bokmål og norskmål fram til 1959 frå måltidi. Tilretteleggjig til slutt etter protestar i Oslo-sida. I Berge skal ei fjerna alt målet som var tradisjonelt e-målet i staden for a-målet i norsk, medan praksis er at det norske målet vert avfarga, gjeng bokmålsnorske tilbake til det upphavlege og nektar å endra på det som sliknar og tvingar ut sliten frå alt som ikkje er gamalt bergensk og hev full kontroll på 1980-tal-grunnlaget, so sant det finst noko att.

Då er spursmålet kva sit ein att med når det gjeld bruk av mållaget. Folk frå landsbygdi. Kva driva dei med på 1980-talet? Arbeid for aktivitet millom folk. Ikkje noko serleg for Bergen og Fana, vil eg tru. Dei ser ikkje perspektivet på kva dei kann gjera. Og då fell det som stend att. Dialektar, tilnærmingar, politikk, unge som skal ha vidare utdanning. Godt arbeidi Hardanger, Voss og andre stader i Hordaland mållags arbeid.

Bergen greider vel å få fram speling og nokre av dei grunnleggjande bak i Fana var knytte til Vestmannalaget, men dei var på sluttlaget, og det same skjer etter kvart i tidi. Her er det etter meg ei øyding og ei øyding av eit samanhengande og læring av det norske målet som berre vart meir og meir liklaga bokmål og med mindre og mindre lett system.

Dei burte i Oslo skaffa eigne upplæringsbøker og listor som folk skulde lesa. Uleseleg. Eg nekta å bruka bøker i norsk upplæring frå staten. Det var rot og galskap. Men alle skulde bruka det og staten klurte til seg pengar der, og det er nemnd 256 eller noko slikt i bøker til folk som skal arbeida til Samlaget, det var i 1996. Her flyt det ei massa av pengar, og det starta med uppbyggjingi i Oslo med at nynorsk blandarar etter at dei held seg gåande med å skaffa seg pengar med rot av eit elendig blandingsmål på norsk mål. Uleseleg og nedgong på måletalet og nedgang i målsaki, so spørst det um det finst slikt mål i godt norsk mål. Ein kann stella seg spursmål.

Eg brukar ikkje det språket. Heller bokmål, so skriv eg gjerne norsk mål i mitt mål når eg fær lov.

Til innlegget til ein av deltakarane mine.

Nei, eg skreiv artikkel seinast i fjor eg. Det er Olav som er redaktør. Frå eg tok til i å senda ut i blad for Vestmannalaget var eg med i 1991 fyrste gon, so skreiv eg til 10 artiklar kvart einaste år frå 1992 til 2002 nr. 1. Deretter var det Målmannnen som eg gav upp artiklar til og siste no i 2020. 20 blad laga eg i 2000 og ut 2001 pluss 2002 nr. 1.

Deretter 2002 nesten gratis mot det dei andre betalte heilt frametter, so mykje eg og Olav Torheim orkar å publisera. Me betalar med småpengar etterpå. I Noregs Mållag derimot. Meir skriving? Fleire interessante innlegg? På 1990-talet var dette berre noko eg dreiv på med. Viktigare med saker. Eg var då innarbeidande i Bergen Mållag i 1991 til 1993. I 1996, 97, 98 og 99 og 2000 var eg då med i Noregs Mållag.

Eg var i formiparten i kappleiken i 1996 og vart underteikna i protokollen yver dei som var med og arbeidde vekesvis for Finn Vabø. Mannen som var målmann og fekk laga 790 verk og fremja målsaki i Ervingen dag ut og dag inn.

Eg var innum 4 år med samarbeidet millom Vestmannalaget og dei andre i laget vårt. Ja, i dag eg dødsdømt, men i dag satsar eg på å halda uppe på det grunnleggjande perspektivet læra folk å forstå det norske målet. Då er det vel berre burtkasta å sjå bakyver til Noregs Mållag. Der kjem då verkeleg 10 personar som kannhenda kunde vera interessert i å arbeida for norsk mål? Eg skal gjerne hjelpa dei um det let seg gjera. Men eg vil då heller fremja saki i landet og via stader der folk er glade i målet. Det er alt ein heil gjeng som vil ha i-mål den dag i dag når ein kjem med det. Eg prøve å lata vera å nemna det til deg. Ein parentes.

Elles kann du gjerne i gong med skule undervisning i Fana? Grunnleggjande i vareteke etter at det kom nytt perspektiv etter krigen. Språket døydde ut frå Bergen. Ingen vilde snakka språket.

Han som sat der i Fana i leidingi som forsvarar mållaget fær dei noko merksemd. Nei. For seint, feil mål, for mykje rett på sak. Eg stend der gjerne, men då må ein til det grunnleggjande i norsk mål, som no er døydt ned. Ein må ha noko grunnleggjande som gjera at folk lærer og fær raskt tak i målet. Ikkje noko surr. Rett bot på ein versjon, ev. tvo, um folk mål læra seg dette.

Eg ser gjenom å sjå korleis dei vant. Du kann forstelja meg kvifor det lukkast med målsaki so det heldt. Medan Fana døyr ut for Bergen. Kvifor? Eg er offisielt dødsdømd, men lever vidare, so eg kann stella spursmål som ikkje er personlege, men ålmenne og relevante. Person sjikane frå deg. Ja, gjerne frå meg. Eg likar deg same korleis du segjer det. Eg er for engasjementet ditt hundre prosent.

Grunnlaget til det norske umlandet er knytt til:

Ivar Aasen Det grunnleggjande i skrivi og uppsetti samanhengane. Korleis er det norske og det vestlandske og austlandske tilliks med dei andre måli elles i målet. Uppsettet og kunnskapane um kva som skal vera hjå målet er laga av Ivar Aasen. Gustav Indrebø Gustav Indrebø sette saman korleis soga fråd ei eldste tider, korleis målet henge saman og korleis det kann brukast frå ulike hald. Dette heng hundreprosent saman med Ivar Aasen. Det grunnleggjande er at ein set saman målet og måtane å skriva på det nye norske målet på.

Når ein kjem til bibelen ser ein både perspektiv og samanhengeng til andre land og til arbeidet for samanhengen av den lengste og spreidde kunnskapen. Det er tilretteleggjingi av målet til bibelverket og til gjenomgangen av soga til den norske soga og bruken av hopet og korleis det heng saman.

Kva skjer millom folk flest i soga og kva måte kjem ein fram til dette? Dette er ei sers og lengd soga. Det ein må sjå på fyrst er kva var det som skjedde med arbeidet for det norske målet frå soga. Her gjeng det fyre seg soga um det norske målet. Det skjer bokskriving og det skjer tilretteleggjing av soga.

So kjem spursmålet og upplæringi knytt til kva for mål ein skal ha, for kven so helst kann byrja å undervisa og gjera til rette for anten det norske målet eller det som vert det dansknorske som vert kalla for bokmålet i framtidi fram til i dag.Blandingi av mål vert veldig stor i både 1917 og ikkje minst obligatorisk under tvang i 1938. For det norske målet held feil gongen vidare i 1959. Her skal ein ikkje berre ha burt ei tilknyting, men tvo grunnleggjande språk vil vera heilt burt. I-mål, o-mål og det endar med at jamvel a-mål kverv til e. Det skjer i å dansa til å danse. Alle gode endingar fell med andre ord burt. Det er nokso utruleg å sjå. For det er den siste tilnærmingi av bokmålet som fær fram det unorske i all skriving.

Då er det kom avvik frå bokmålsteksti vart det vist til og andre tilnærmingar frå det norske målet finst knapt nok. Her berre tilnærmer ein seg. Serleg er dette grunnleggjande på Austlandet. Frå austlandske folk frå Austlandet kjem det heile. På Vestlandet er det aldri nokon som godkjenner det heile i andre målet. Den einaste som er pressa og som bylgjer seg til tilrettleggjingi, so er det snakk um M. som vert sett til å forsvara på vegner av slekti til Sigmund Skard. Mannen som er i-mann i starten vert snudd av Koht som ikkje er målmann, men målblanda som snakkar både knot av bokmål og ikkje minst av det norske målet, og han vekslar umatt og umatt heile tidi umatt og umatt.

Me må sjå oss inn i soga frå 1864 då det den fyrste soga er samla. Her er det at soga til Danmark kjem vidare. Danmark snakkar den fyrste um soga til den kjende den danske leidande bibel-mannen skrivemannen. Verket i Danmark spreider seg frå 1844 og vidare. Dette må ha vore det same som i Bergen. Den grunnleggjandi som trongst for å laga seg klårare til å få det norske sergruppa av det norske. Folk byrjar å arbeida friare med økonomien etter 1814. Då er det etter kvart råd å samla eigne idear og arbeida for dei på eit umrådet på landet. Men i starten er det ikkje so lett å få dette i land fyre det politiske signalet frå folk flest vinn fram i praksis, men det styrkjer seg frå 1830-talet og frametter. Det tidsromet er det Aasen alt er på bana like etterpå kring 1840-talet er det at Aasen kann merkera seg sterkare. Byråkratet i Noreg ynskjer å halda att på det som skjer i Noreg i tempoet. Dei vil styra den staden dei hev andsvaret fyrr, men i praksis skal ein ikkje hindra nordmenn som vil ha igjenom viktige avgjerder, men dei fær ikkje godkjenning frå seg i viktige avgjerder på det vanlege umrådet der ein avgjer yver politikarane. Men byråkratane skal innføra det dei vert tillaga, og som regel kjem dei då vel fram til noko som passar for både.

Slik sett er det ikkje nokon som set seg imot seg at dei skal ha folk på plass som folk som arbeider i slik stader som folkehøgskule. Folkehøgskulen samlar seg på ulike stader, og den fyrste staden er på Litlehammar. Der er altso føraren Bruun og andre som set seg sentrale. Desse personane vert knytte til kvarandre som slektingar. Desse personane samalar seg til målsamlingi i Oslo knytt til 1938.

Tidi millom 1864 og 1938 som årstal er viktige hendingar. Me må sjå fyre oss ein ting som er grunnlaget. Når er det at det norske folket kjem fram med det norske målet og med nye yrke som er viktige? Ein må sjå fyre seg kva som er mogleg å få til på 1800-talet og so sjå kva det er som er grunnlaget for at soga endra seg på tidleg slutten av 1800-talet og gjenom 1800-talet og sjå på kva det er som ligg til rette for at folk fær høve til å sjå endring, frå endringar og uppleva og kunna endra deim. Her skjer det naudsynlegvis mange saker som ein må vera klår yver. Merk dykk at Ivar Aasen aldri ser seg noko tenleg høve til å styra og utdana seg til å læra seg um det norske målet. Han les seg likevel og hev store kunnskapar. Og han hev kome til rike synumråde og held seg til dei fremste ekspertane. Han tenkjenner grunnleggjande til målsoga. Og fyremunen til Aasen med at han ikkje hev sett seg fast i lovreglar og samansetjingar er utan tvil ein fyremun. Han ser på det heile på avstand, for di han ikkje er ein del av ein forskar eller lærd mann. Han er eit folkeleg menneske, og fær kontakt med kven som helst og kann reisa kvar han vil og møta folk til fridomsfrie tilnærmingar frå korleis ein kann studera saki saman med vanlege folk og vener.

So kanne in byrja å sjå på det grunnleggjande når det gjeld korleis det norske målet endra seg frå slutten av 1800-talet. So langt eg kann sjå hev det vore råd å å få tak i folk som kann læra deg grunnleggjande ting um norsk mål og andre mål ein skild stader fram mot 1884, men den store utbydingi er ikkje stor og utpreidande mykje fyre ein kjem til 1884. Då er det utbreidd skule, og alle unge menneske yver heile landet skal ha organisert upplæring av det norske målet. Dette er på plass. Det vil i praksis segja at dein gjeng inn i arbeidet. Nokre kjem seg innum Folkehøgskulen, slik at ein kjem seg høgare upp i utdanninngi etter det grunnleggjande.

Korsom sett so er det iallfall snakka um at frå utdanningi må ein koma seg vidare. 7-årig er ikkje nok. Ein må ha meir utdanning u mein skal vidare å studera seg. Gustav Indrebø er fødd i 1889 ig fran til ein kjem seg vidare må ein kunna det grunnleggjande som eigen forskar. Indrebø fær dei beste resultati ein kann skriva seg og byrjar seg frå ulike måtar å sjå det norske målet sitt på. Det utrulege er at Indrebø greider å skriva ferdig so og segja 500- avhandlingar fyre han døyr i 1941-42 då han døyr, men utgjevingi kom aldri fyre i 1951 frå Bergen, eigen stad utgjeving. Ingen på Austlandet vilde ha noko med han å gjera. Verket hans skal ha vore utilgjengeleg visstnok, men les den siste boki som koma ut i 2001 og studer. Ikkje alt som var godt på plass i starten, men her fær ein granska nærare på soga, der alt måtte gjerast for snøgt og ikkje heilt på sin plass etter det eg skyar

Bibelen kann det skrivast um i eit langt perspektiv med det same. Den kort versjonen er at dette er eit verks om spreider seg ut i stor stil frå Bergen, og er tilgang til bergensarar heilt til 1978. Boki må ha vore ei god for dei som arbeidde med henne og gjorde godt arbeid med denne saki. Eg hev sjølv lesa bibelen, heile bibelen i dette nedskrivet, og det er jammen meg litt av ein kvalitet i den soga i dag.

Men jamvel um dette er ein del av det grunnleggjande i saki for dei som skal taka vare på det norske målet, so er det det grunnleggjande å fremja saki i heile Noreg for det norske verket til heile folket. Slik at Noreg vert eit stort verk for det norske målet. Dette arbeidet vert opna for folket i mange umråde. Andre stader er det avviste og det hev vore sterke reaksjonar og sterk nedbryting av det av det norske målet. Det er ein motsetnad at ein del av folket ikkje fær velja språket under uvitviklingi. Nokre fær ikkje skriva norsk mål. Dei må fint greida seg med det målet som finst på staden. Slik hev vore ope i Bergen i mange samanhengar. Sterke umråde frå stader i Hordaland som det heitte i gamle dagar. Der var det nok av folk som vilde fremja det norske målet. Greidt å få ting vist, trur eg, men når bergensarar som ikkje vilde ha noko verk på målet, so var det iallfall ikkje noko som dei vilde ha. Men etter reglane i 1930 kom det reglar der det offentlege skulde ha bruk av det norske målet.

Når ein kjem til 1934 er det kamp um at folk skal skriva norsk mål. G. I att ein gong er ute og markerer seg med å gå til rettsak for at det skal fremjast i-mål og arbeidast for det norske målet til folk flest. Indrebø gav seg ikkje nokon gong, jamvel um han laut tapa rettsaki si. Men denne sjå staden er interessant nok i seg sjølv. Det som likevel er grunnleggjande er kva er det som gjer at målet når noko fram for det norske målet, men ikkje i det heile andre. Her er det mange umråde og fenomen ein gransking og spursmålet er svært stort. Korleis kanne in vinna målsaki for det norske målet og i praksis er det berre i 1938 og 1917 tidlegare som er relevante. Då ein kjem til 1959 er soga avslutta. Alt er i nedgang, slik eg ser det.

Då er det obligatorisk frå min synsstad å sjå dette frå alle tenkjelege og djupe sjåstander. Her må ein setja upp sentrale tilnærmingspersonar og leggja fram ulike måtar å sjå det heile på, for her er det mange tolkingar både for i-mål, totalt avvising og andre tilnærmingar, heilt andre tilnærmingar. Her må folkk gjerast tilgjengelege og brukast på ulike umråde, og det må nok gjerne gjerast etter ei lang soga i stader vår her på Vestlandet.

1 Ei fyrste uppteikning som ser seg å vera grunnberande å sjå det heile frå er at det er ei gruppa av folk som hev trauste restaurant til det danske målet. Det er er dei gamle byårkratane som hev sete i generasjonar i år etter år med folk i slekti som hev bruka det danske målet eller eit innarbeidt norsk verk som stend der. Desse personane vil ikkje yver til norsk mål utan vidare. Mange vil dessutan vera folk som er innarbeidde i danske målet. Problemet kjem på slutte av 1800-talet for då fell det danske målet noko tilbake. I 1907 fleire punkt vert like for folk skal kunna arbeida på tvo stader. Det same kjem sterkare fram i 1917 og i 1938. Både sidor i byråkratispursmålet kjem beinveges til verks som ei tilnærming til å bruka ein ny variant. Lover og reglar kjem på plass og folk må tilpassa seg. Nokre målfolk vil vel sjå dette som ein måte å tvinga folk til å fylgja dette som obligatorisk. Frå både sidor både bokmål og frå norsk mål er det ei blanding. Dialektar og bakgrunn og grunnlag for målet er då noko som verkar logisk å gjera. Ingen tvil um at i politisk liv der Koht kjem inn ver det innblanding i partii, og det skaper kaos, og dei som er på Arbeidarpartiet let ein politikar, ein utanrikspartileidar få styr yver kven som skal styr målet i Noreg. Det er nesten utruleg at ein slik tyrann som vedkomande naudsynt er. Dryfta sett kann ein tenkja seg at dette er ei tilnærming der byråkratane styrer kann diskutera dette og få folk til å tenkja seg fram til at dette er ein måte skapa viktige avgjerder. Ein vert utsett for ei tilnærming utan i-mål vert det påstått, og der meiner folk som kjem burti i dette meiner at dette er til dømes ein stor diskusjon um ulike umråde u mein ikkje skriv løysinng. Her er det avgjeri til tilnærmingi av kor mange som tek standpunkt i dette punktet, og at dette vil vera ei framgang, for folk er ikkje interesserte i i-mål, men tvert um viljuge å taka eit mål med a-mål.

Ein annan påstand vil vera at avgjerdi vil gå fortare og lettare med a-målet og folk vil vera viljuge til å taka dette partiet som standpunkt, medan det ikkje vilde vera interessant å taka det andre punktet, fordi det verkar som eit tungvint og gamaldags tilnærmingspunkt. Mange hissige i-målsverk i so måte. Det ser elles ut til å vera velviljuge på austlendet til å velja a-målet, men totalt avvisande til i-målet.

Kom gjerne med fleire punkt som styd denne tilnærmingi …

Eit viktig punkt frå mitt syn er at ein hev eit innarbeidt mål i språket. Når noko alt finst grunnleggjande i verket og sume kann dette, må det vera ei rad som kann skriva dette punktet. Eg hev sjølv sette på korleis ein skriv språket og ser fåe vanskar å skriva for i-målet når ein brukar det. Dei som absolutt ikkje klar å bruka dette, so er det eit anna poeng. Ein kann dessutan lura på um folk hev teke dette for tidleg, bør ein ikkje gjeva folk tid til å sjå dette yver tid? I vår tilfelle er det dessuta veldig mange stader ha nærma seg stader som ikkje er upphavlege og brukar deim ikkje. Dei tek konklusjonen frå folk som hev innarbeidd seg i-målet. Det er rimeleg grovt, mildt sagt. Det vert argumetert imot i-mål, folk fær ikkje bruka det sjølv og ein stor fleirtal av dette vert nekta det målet dei vil ha, for di ei vil vinna målet for andre. Vinn andre folk for å bruka norsk mål? So langt eg veit svært fåe, når ein kjem til slutt. Alt forsvinn ut. So å halda på i-mål skaper meir misnøye og tilbakegang i samarbeidet millom grunnleggjan folk i den vesentlege tilnærmingi.

Og når ein kjem til 1959 kjem ein til eit perspektiv der Noreg vert so godt som ståande å bruka vanleg bokmålslistet utan upplegg, for folk kann språket, so godt og elementær er det lager. Slik er det ikkje med det norske målet. Då er det klår at 50-talet hev arbeidt for eit nøytralt punkt der folk skal ha eit vanleg bokmålsparti, medan norsk av mållaget tvingar fram etter 1959 at målet er vanskeleg å bruka. Mange nye måtar å skriva på vert laga til. Og det vert sett upp vanskeleg språk for folk som les bokmål og skal læra seg norsk mål. Dei som arbeider med målet hev den fyremålet at dei kann læra språket yver fleire år, men alt er ikkje godt gjenom døydt og det er stor avstandar som fører til blanding mot bokmål. Å læra seg eit språk som ein brukar i mange år, bør då vera råd å få på plass, men presset med austlandet er avstand og det norske språket vind seg fram, so kor lett er det å skriva målet?

Det interessante er i alle fall at det finst umråde med mange måtar å skriva på i blandingsmål på norsk, medan bokmålsspråket ser ut til å koma greidt på plass. Det gamle kjem heilt på plass. Medan det norsk språket hev vorte grunnleggjande endra på viktige punkt som er det er vanskeleg å få på plass, for det er grunnlag. Det finst òg folk som hadde so store punkt dei ikkje kunde forstå kva som var rett i systemet 16 forskjellige punkt på språk i norskdansk segjer noko um at her hev det vore vanskeleg og vonlaust. Folk flest hev teke eigne punkt det same. Dei som er inne i systemer må lærast upp for seg sjølv. Dersom ein ser for seg at det er viktig å kunda venda seg til og få fram det norske målet, so er det grunnleggjande at det skjer dramatiske utviklingar i bruken av det norske målet. Eg hev lese at i 1997 var det umlag 256 skrivetekster som måtte vera på norsk mål, ikkje berre bokmål altso, men og 256 bøker som kjem på bana undervegs. Det skjer endeleg i 1976. Så snakkar me um noko grunnleggjande og gjenomtrengjande. Merk at dette er ei stor utgift og inntekt. Merk deg kor mykje pengar som hev flate ut med målet vår som kjem inn med nynorskrettingi av korleis ein skriv språket. Her hev det vore store pengeinnspelingar. Målsaki med mange kjende folk som kjem inn i skriving. Det vert råd for vanlege skribentar å spela ut tekster på nynorsk og på å få dei ut, slikt som absolutt ikkje kom ut i same stil tidlegare. Dette er grunnleggjande. Men ulempa er at kvaliteten på det norske målet kann vera litt av kvart og utgjevingane er store, so og segja alt kjem ut, men det er i og for seg bra. Det kjem ut mange i-mål som i nokre parti er millom punkti som kjem frå Vestmanalaget sjølv, men mange kann etterkvart gjevast med studnad frå staten, so langt det er kvalitetet i skrivingi. Di med kan ein slå fast at det er gunstig å ha systemet og engasjementet, for ingen vert hindra so lenge dei vågar og vil noko.

Men då kjem spursmålet seg når det gjeld framgangen og den grunngjevingande starte for for det norske målet. Ein konklusjon frå ein agent for målsak og framvoksteren for målsaki er at det ikkje finst studnad og ikkje framgang. Folk vinn ikkje målsaki, og det skjer grunnleggjande i tvo store umråde. Det eine er Åsane og det andre er Fana. Både desse urådi er umråde som hev vore sterke for det norske målet i utgangspunktet, men talet på innbyggjarar er enorm stor på kort tid, og det er lite tid og lite tilleggetid attum at dette ikkje skjer under noko tid for dei andre stadene der det norske målet stend sterkt nok. Det er interessante er, er det det slik at det er bergensarar som er yveralt på nyte umråde? Når kjem det grunnleggjande med at folk ikkje vil ha norsk mål, men vil ha bokmålet? Dette er eit svar me må ha? Å slå fast at dette ikkje er eit spursmål eller alternativ eller at systemet berre forsvinn, er til ein viss gradd å skriva seg ut av systemet totalt. Me må tilbake til det grunnleggjande u mein spør umatt etter mitt syn og min perspektiv. Det som me diskuterte i stad, og det må takast i fleire punkt og i mange samahengar.

Var i-målet eit viktigasre punkt? Er a-målet det trunleggjande i Bergen? Etter mitt syn når ein kjem til grunnleggjande punkt i a-mål og i-mål, so er det grunnlaget som er grunnleggjande. Folk er nok ikkje noko grunnleggjande punkt for alle bergensarar som alle er interesserte, men dersom dei skal læra noko må ein øva på noko grunnleggjande og sjå ein samanheng, og i utgangspunktet for bergensarar i Bergen, so er det grunnleggjande med umråde so liknar med grunnleggjande folk som stend heldt på målet sterkt so langt. Fleire hev bøygt ut av det etablerte, og då er me nær knytt til umrådet rundt oss. Og folk hev ei sterk tru på liten avstand, men tungvinst å bruka norsk-språket. Det er eit interessant punkt, same korleis ein vrid på det. A-målet er tungvinst, so sant folk utanfrå skal læra dette, og det vert fleire og fleire som er bokmåls- og målbrukarar kring dei som er store mengder. Å satsa på dei som hev halde på det bokmålske målet er meir interessante enn dei som er at og som framleis brukar norsk mål, for dei finst vel knappast. Finst det ein einaste stad der folk brukar nynorsk i Bergen? Ikkje serleg mange iallfall. So me må sjå langt større um dette skal gjeva meining. At folk snakkar bergensk er det iallfall ikkje tvil um, for dei finst det grunnleggjande. Då å det vera folk som er viljuge å bruka dette målet med utfordringar.

Problem med boken, boka er at boki ikkje heng fast. Det som forsvinn er boken. Boki kann ha ein sjanse til å yverleva. Boka ser ut til å fara burt eller mista innhaldet for folk. Det inspirerer rett og slett ikkje til å skriva slik. -en og -a heng saman til det danske målet. I-målet i boki er derimot eit serpreg som kann halda det same fast. Eg hugsar å ha sett at folk på Austlandet heldt på -a og kunde og ikkje falla ut kunde dei med dei upphavlege tradisjonane -en og -i. Desse sit på sin plass. Men -a kann halda seg av mange, men ikkje med nye uttale som ikkje er innarbeidt. A-målet held seg for dei som er innarbeidde frå seg sjølv i mange tilfelle, og hev dei undervisning med upplæring av dei upphavlege tekstene, so kann dei setja seg fast, men elles uråd å få fram det gamle som ikkje er midtordinært. Då kann dei iallfall nokre systematisk reglar i måli.

Set ei nupp systemet av bøygjingar so er det ei uppdaging som er grunnleggjande å finna. I bergensk jamvel i dag er til hev ein boken, tiden og visen. Dette er tri forskjellige typar med nynorsk perspektiv frå starten av, men ikkje på bokmålet som faktisk gjeld for folk flest og hev vore det i mange år. Jamvel um det var ein periode rundt 1945 at ein vil ha inn a-endingar, so tek det fort slutt og på femti-talet er a-mål i norsk mål på veg ut totalt.

Og alle endingar i norsk mål skulde ut etter gamal form. Noko som gjev prydeleg tekst i svensk språk og er ei del av serpreget etter mitt syn. Norske mål yverser det grunnleggjande med ordrike og serpreg i stilen med variert mål.

Boken Boka Boki Tiden Tida Tidi Visen visa Visa og seinare visor

Kva er det som viser problemet? Jau, boken og boka fører til at folk som skal skriva boka må få skilnaden millom boken og boka. Og korleis kanne in skilja slike skrivingar? Kannhenda dersom ein skriv boka heile tidi på norsk mål, men skal ein bruka dette frå til dømes bergensk eller andre stader på landet, so vert det blanding. Det hev eg vore meir enn nok norskunderviser til å sjå.

Det ein ser som skilnad millom boka og boki vil ei forstå til folk som ikkje kan målet gjenom lang upplæring. Boki, tidi og visa med visor er markerte ord. Ein kann ikkje blanda dei saman eller ha problem med å sjå kva som er kva. Slutten på ein i- kann ikkje blandast saman. Um det heiter boken eller boka for ein bergensar er totalt vilkårleg. Ingen spesiell uttale. Det gjer at dei som ikkje kann dette frå fyrr veldig sjeldan byrjar å skriva norsk og målet held visstnok etter det dei sjølve segjer ut på ein tilfeldig måte eller mentalitet, men utan ein ferdigsparka plass slik som eg gjorde det for 30 år sidan for min eigen måte å sjå det heile på, og det gjer nok dei fleste andre òg.

Når dette kjem på plass som ei deling av dei store stadene i Fana og i Åsane, so er det opna for at det for at bergenske mål spreider seg, for no er det kort tid å få fram e-endingane og a-mål er so likt at folk høyrer ikkje skilnad. Kann du bergensk og vil læra deg stril, norsk, so kann du i stor grad gløyma og gjeva upp det heile. Eg snakka sjølv stril med mor mi då eg var fem år. Eg forstod at fleirtalet og den lette måte å snakka på slik som det heile var organisert på det umrådstiet som var laga for meg på Møhlenpris, ikkje var noko nivå å vurdera. Ein snakka stril heime og med familien som ein kjenner som familie, so gjev ei nupp på ei veka å gjeva upp å læra stril til bergensarar. Fyrst då eg var19 år kunde eg bruka målet, for då var det eit serpreg, eg kunde språket inn og ut og kunde snakka det for meg sjølv med andre bergensarar. So umfattande må ein vera u mein skal kunna nytta det norske målet. Det vil i praksis innebera at ein måtte snakka med folk som kunde det same. Elles vilde ein ikkje vera i stand til å få dette med seg. Fyremunen er òg å vera ein del av ei gruppa som som snakkarde tupphavlege språket. Men når ein kann det, so er det eit system som sprett seg på ein sers yversynleg og god måte for folk som vil skriva og lesa norsk mål. Dersom ein då rett nok vil skriva frå det gamle lærde umrådet. Målfolk vilde nok berre halde seg til det dei hadde lært, og bergensarar var ikkje interesserte i å læra seg dette målet og desse endingane. Det gjer at kunnskapen um norsk språk er sers kunnskapstom.

Det som er grunnleggjande er òg knytt til dei som er i stand til å lesa seg upp i det gamle målet. Då må ein til Gustav Indrebø som folk freistar å hindra etter jordlåga. Men i Bergen var det uråd å gjera Indrebø utilgjengeleg i Bergen. Han var tilgjengeleg i bokformi. Det var i mange år, men finst det vel korkje det eine eller det andre av i-målet og det andre av kunnskap som er heilt grunnleggjande, og kanne in tenkja seg at det finst slike fenomen att. Ja, kannhenda, men det når ikkje fram. Kunnskapen døyr ut kort og kort. Men takk og pris so finst målet, og ho kann lesast enno, som den einaste som hev sett seg inn i det grunnleggjande språket. Det vil segja at her er det berre å gløyma mykje, men det upphavlege um det norske målet er ikkje døydd. Men at Gustav Indrebøs skriva ikkje vert meir umtala. Det er nesten utruleg. Kunnskapsløysa skulde drepast ned, for ein skulde ha eit blandingsspursmål til det norske målet, og når det galdt det norsk målet so kom det i stor stil.

Me kjem tilbake til 1864 den gongen den norske feiringi og markeringi av den grunnleggjande Gruntvig den grunnleggjande starten på at ein satsar på å samla folk for å spreida utdaning og kunnskap. Gjeng me heilt attede so kjem me til 1739 då byrjar ei å læra seg språk. Målet er at ein skal læra det norske folket dansk mål, men nokre danske professorar innanfor det som de gongen vert kallar for leidande bygde. Men det er lite grunnlag for å få gjenomslag for dette arbeidet. Her er det lite grunnlag. Lite pengar, lite resursar og det mest grunnleggjande er å få folk til å arbeida med arbeidet bygdestaden, der folk bur. Økonomien på det norske umrådet er sers dårleg tidleg på 1800-talet. Fyrst på 1830-talet og frametter dei neste åri byrjar det å betra seg mykje meir, og folk vert meir sjølvstendige og sterkare frametter mot slutten av 1800-talet. 1864 og frametter er difor ein stor og viktig gjenomgang på fleire stader. Politikken starta å markera seg på slutten av 1836-1837 og vidare. På 1860-talet byrjar kunnskapen um det grunnleggjandne i arbeidet og måten å nå fram på sterkare og sterkare både politiske og på andre måtar. På same tid kjem dessutan Bergen med grunlaget for Vestmannalaget i 1868, Det same gjer Bergen Mållag frå eit vestlandsk perspektiv. Det er altso mange nye måtar å få fram skriving og tolking av tekster. Då byrjar ynskjer seg likeins å få fram kunnskapar og arbeid, men ingen av dei som kann få tilbode meir tilgang til utdanning er so berande i staten. Dette kjem naturlegvis inn på personleg vis frå sidestila, men det fører til kunnskapsrik hjå menneske, og det kjem dessutan fleire tekster og bøker etter kvart, serleg ser ein sette på 1900-talet. I starten er det dei sterke og rikare eller grunstigare stelte som skapar seg høve til å gjeva ut mål og bøker. Og i fyrste umgang til å få noko heilt i starten fyrr å koma etter vidaregåande skule, fær ein berre på Bergen og andre stader og so må ein vidare til Oslo. Og det er er berre for folk som sit medb ressursar og arbeidshøve. Det er ikkje kven som helst som kann satsa tungt på dette arbeidet. Det er fleire grunnleggjande årsaker til utviklingi vidare, men det heilt grunnleggjande i utviklingi for det norske synet i noreg er det som skjer i vidaregåande og i målsaki. Fram til 1938 er det full krig millom noreg og bokmålsarbeidet. I fyrebuingi på 1938 er ei nedskriving av den sernorske tilnørmingi. Det er ingen tvil um at serpreget til Noreg vert endra totalt med denne arvgjeringi av dette språket og det kjem inn som eit språk som vert grunstig for det bokmålsdanske, medan svært øydeleggjande for det norske stykkjet.

Det bokmålsdanske vert standande so det grunnleggjande. Her kann ein halda fram me det gamle og ervert nedslege i alle offisisielle skriv, og det gjer det skadeleg for det norske målet. At det er ein leidande Arbeidarpartirørsla er uheldig for partiet og for folk flest, for fåe vil ha noko med ei blanding av språk som skal føra til ei tvosette språkløysing. Slaget slæra ikkje fram i det heile frå den bokmålsdanske sida. Målfolk held berre fram med det som alt er starta i mål um å vinna heller enn å tapa med målkatastrofen. So tidlegare som i 1946 prøver målfolk frå Bergen å få fram den sterke retningi av det norske målet at ein kunde få fram det norske målet i den fyrste universitetskommingi i Bergen.

Men no skal øydeleggjande folk i målsaki på samnorskblandingi skal drivast fram frå Halvdan Koht og Sigmund Skard. I ettertid skal Skard forsvara seg varmt um at han vilde noko anna, men i praksis er det bokmålsknoting han driv med i gjenom Koht, og Koht blandar upp i språki og blandar millom bokmål og norsk heile tidi år etter år.

Sigaren er heilt klår då 1938 er laga. Gustav Indrebø kann uppsummera dette med ein gong med konklusjonen um at det er berre yvertak til det er bokmålvelde som vinn. Det finst ikkje tvil. Ikkje nok med dette må ein sjå på arbeidet med korleis det norske målet vert endå meir drepe etter 1959. Eit 8 års verke eller derimot med gjenomgang av korleis språket ser ut etter nedsetjingi av det norske målet. No hev det tydeleg vore hardluft å ikkje gjera målet vår å verta sterkt nok. Fram til no hev det vore blanding frå norsk lina, og det vil i praksis vera å kverka det norske utsynet, medan det bokmålsnorske er på veg frametter.

Strategien hev heile tidi vore å halda saman til ei blanding av språki, men praksisen er kort og godt å drepa ned det norske målet. Det vil segja folk i språk hev anten ikkje kunna det grunnleggjande eller so hev det vore klåre tilnærmingar som hev vore vunnande for den eine sida som naturleg er den bokmålske daningi tilnærming. Her er det ikkje grunnlag for å blanda dei stort meir, dei vert ståande på det gamle solide dansknorske, for målfolksjefar i lågsystemet ikkje kann styra yver dei so mykje som dei gjer. Dei påverkar heller norsken, slik som målblandaren Koht driv det. Det er ærekrenkjande av Ivar Aasen og Gustav Indrebø som dei tydelegvis ikkje kann noko grunnleggjande um. Eg hev lese det allermeste av Koht og Skard. Ikkje serleg mange som gjer det, ikkje ein gong den tidi. Kohts kunnskapar um historie kann ein nok studera med noko læring den dag i dag. Godt engasjemenet. Men når det gjeld norsk mål. Nei, nei, nei. Han skifter språk vart einaste år. Han skifter millom bokmål og millom det ein godt kann kalla «nynorsk». Målet er ein katastrofte. Og ein som skal skriva slikt er ikkje god. Det som er godt er at Koht vilde halda seg til det serprega norske språket med norsk ord. Det er ein pluss, og so vidt er hugsar skriv han meir naturlegspråk enn Skard.

Når ein les Skard so er det er heller ikkje noko å segja til det at han brukar sereigne mål. Men tekstene han skriv dei heng ikkje upp i skrivande og umgjengelegt språk. Det heng i ein slags formell kunstig måte å skriv norsk på. Det er ein kunstig skrive måte. Stilen er ikkje i samsvar med slik vanlege folk skriv. Det er formalisme og samansette setningar so i mange samanhengar er sers kunstig, serleg når han skal skriva lange og grunnleggjande tekster. Det er ikkje naturleg og ikkje lett tale å lesa. Ein må slita mykje med å lesa teksti i vanleg tale. Stilen til Gustav Indrebø er noko heilt anna. Teksti heng saman i lett uttale med sers kompliserte punkt å gjera greide for. Likevel er det svært fåe som hev les den grunnleggjande boki til Gustav Indebø. Denne boki finst på nettet og kann framleis lesast. Det er ei grunnleggjande bok. Det vanskelege for denne lette boki er tydelegvis at dei mål setja seg inn i språkvitskap, men det finst neppe andre frå same tid då denne boki kom upp kann ha skriv bøker på 1940-talelt var i stand til å lesa levande tekster på same nivå som det Gustav Indrebø og professor i vitskap kunde skriv på so godt mål.

Stort arbeid for å få fram det språket som arbeider for det spreidde og innarbeidde norske språket. Der det er brot på det ordskespråket som ikkje er innarbeidt fordi det berre kjem inn i det norske språket, og språket i byråkratiet er ikkje heilt på plass, og det må arbeidast inn på umråde etter umråde. Noko av krav um at lågrettar skal gjevast tilgjengelege. Det heile tek til frå at folk som alt er i arbeid i systemet. Når du er innanfor rettskrivingi der du arbeider, der må du læra deg å formulera deg etter det norske målet, eller so må du læra deg dette undervegs. Nokre kunde skriva då dei kom i arbeid og vel i dag det dei skal. Andre stader må ein læra seg upp. Det vanlege vert vel tilslutt at folk er med på det meste her, men langt frå i alle tidspunkt, og då må folk læra seg det språket som skal nyttast. Sjentarten i Noreg er tøff og vanskeleg å få fram frå grunnen av frå staten.

Alt i 1934 er det strid millom Gustav Indrebø og dei som er innarbeidde i det nye målet. Indrebø gjeng til sitt eige uppdrag og skriv ei lang avhandling som er uppe i rettsaki som han ikkje vinna, men som han gjev mykje merksemd frå i Bergen og frå dei leidande folki som arbeider for norske målet. Her kann ein sjå um att slik det sakl og konstruera at det heile vert gjort som det som det sal skal. I dette innlegget kjem det innlegg um sin ein finn grunnlag i alt i 6/6 1930, og kgl. Res. Av 29/1 i 1932. Der hev me greidde fyresegner um offisielle milbruke. Lysingar, kunngjengeingar, uppslaga og formfast vedskifte elle, skal vera på nynorsk der folket hev kravt det. No er ikkje dette lnger nok. Me må få tensteemenn so aknn gjenom føra norsk målbruk i yrke sitt fullt ut. I lengi vert i yrket sitt fullt rut.

I dette innlegget kjem det innlegg um sin ein finn grunnlag i alt i 6/6 1930, og kgl. Res. Av 29/1 i 1932. Der hev me greidde fyresegner um offisielle milbruke. Lysingar, kunngjengeingar, uppslaga og formfast vedskifte elle, skal vera på nynorsk der folket hev kravt det. No er ikkje dette lnger nok. Me må få tensteemenn so aknn gjenom føra norsk målbruk i yrke sitt fullt ut. I lengdi vert i yrket sitt fullt system for yrket. I Tidi kring etter 1930-talet og frametter er mållaget i Bergen og yver heile landet å studera. Oddrur Grønvike er språkråd i Norsk og konsulent-arbeidar. Dama er Cand. Philol. Å studera skrivsboki henne frå 1987 kann gjeva oss perspektiv på det heile. Her ser eg på tidi millom den svarte tidi fram til 1930. Her er det ikkje noko å finna som klåre laga reglar for korleis skal studera det norske målet. Den reell samlingi av det norske målet er langt større enn reglane for 1930-talet. Men noko må ha vore heilt firkanta og ikkje ha kome nokon kant i det heile i soga.

Det grunnleggjande som kjem upp er knytt til 1884 då kjem den norske tilnærmingi ha kome fram på sterkare felt enn tidlegare. Gjeng ein bakyver i tid, so er det ikkje tvil um at det vart skrive norske stekster med millom anna Vestmannalaget og andre må ha skrive personlege målbøker som vart spreidde og selde. Ingen reglar, ingen system som ein måtte eller var obligatorisk. Men folk som til dømes folk i Vestmannnalaget og Ivar Aasen er utan tvil i arbeid med fyrebuingar og korrigeringar med å skriva det norsk språket. 1884 set i gong arbeidet med skulen. Arbeidet frå skulen heilt frå grunnen hadde vel vore frå 1739. Då kjem det upplæring av et upphavlege og innarbeidde danske målet vert innarbeidt. Dette målet yverlever då òg det vert dansk. Streng gjenomgang ut av det klassiske målet i bibelen og læra i kyrkja held då fram til innpå 1900-talet, og so lanngt eg kann sjå det heile fyre meg heilt til det norske målet kjem, men vart vel ikkje veldig mykje teke upp med dette målet. Ein måtte vel halda seg til dansk norsk. Eller vart boki umsett til nynorsk fyre det heile bryt saman noko stad? 1884 utløyser iallfall utdanningi i det norske språket. Det same gjer retten til politikarar. Politikarane er private som vert systematiske ikkje private, men offentlege når dei er valde. Då kjem rettare og krav. Krav til upplæring av det norske rettslæresystemet kjem inn millom 1890-talet og frametter, men er vilkårleg og ikkje laga til på ein obligatorisk måte å gjera det heile på. Det vil vel i praksis innebera at kravi kjem private og kvar for seg. Her er det eit eige punkt å studera so langt ein kann dana seg eit perspektiv på soga fram til 1930. Då er alt systematisk og kontrollert på ein eigen måte. So lang tid med tvo sidor er stor, og det skjer personlege drag frå norsk sida i stor grad på nokre umråde. Bibelen vert arbeid tupp i stor grad på det norske systemet. Her sit ikkje folk i sida og berre tenkjer på at ein skulde eit eige mål. Nei, tvert i mål. Alt til 1918 er det norske målet av bibelens fyrste versjon alt tilgjengeleg og spreidt. Det vert spreidt bøker for bibelen i stort umfang. Men spreidingi skal spreidast heilt åleine må ein vel segja. Det er råd å skaffa tekster, men folk må arbeidast inn til å få målet inn i den staden der dei arbeider.

Her kjem det til dømes ei gruppa med folk som vil ha det norske målet frå arvi som alt er laga på rekortid utan skulering av stort umfang kann folk byrja å syngja seg inn i det norske målet frå mange, medan folk som er på bygdestader ikkje vågar å bruka eller vil bruka det norske målet. Det tek lang tid at ein vil ha det gamle att på bokmål, men her er ein raskt ute og lærer seg mykje på kort tid, so yvergangen er større enn ein skulde tru. Det viser at det nye norske målet med ny tradisjon viser ein stor kontrast på mange måtar når ein ser på det gamle bibel-tekstnivået og yvergangen vert mykje meir tilgjengeleg og meir lærerikt med prestar som nok er meir eller iallfall likeverdige å gå vidare på det son kjem.

Her kanne in sjå litt på ei tilnærming berre på dette, men fyrr må ein gang frå korleis soga var i sogeperspektiv. Men fyrste må ein altso ha ein tankegang som ein kann sjå frå lokalet i soga og so kanne in sjå på alt som kjem inn frå 1930-talet. Ja, ikkje alt kannhenda, men iallfall viktige hendingar som er knytte til den soga som mange er upptekne av og det er lover og sogor. Oddrun Grønvik er ei soga som hev stade grundig atte heile soga.

Når ein kjem til 1930 og kvifor er eit system å granska for seg sjølv, kvifor ikkje tidlegare. Reglar og tilretteleggjingi er det iallfall heilt visst er eldre enn 1930. 1907 er den fyrste gongen ein skal læra folk å bruka det språket som no er på fyrebyggjigi. Ein tenkjer seg altso språk som på systematisk punkt skal vera like. Dette tilpassar seg noko meir i 1917. Då er ei framleis berre uppteken av skrivebruk, ikkje av ordbruk heilt det same. Indrebø frå 1938 kann alt då i boki si BT 26. og 28. oktober kann påvisa bøygjingsbruken er ein fyremun for det bokmålske. På de andre sida vil ein derimot nekta for noko anna enn a-målet i norskmålet.

Fram til avgjerdi av det norske målet vert sett ut på sida av dei tvo, og hev fyrebuingi vore grunnberande for å få det norske målet på plass. No er det norske målet sett på veg ut av soga og samanheng langt på veg. Aasens mål var aldri i tvil um at ein skulde setja saman viktige sidor ved det norske preget av denne soga. Han vilde ha på plass at ein kunde sjå ein samanheng millom det norske på austsida og det same på austlandske. Dette gjorde ein millom anna i eit blandingssyn i i-målet, som ikkje er laga slik at det er i-yveralt og ikkje for å laga det på ein vanskeleg måte, men for di det fær tydeleg fram, eit serpreg. Det skynar ikkje vanlege borgarar og tydelegvis ikkje serleg mange språkgranskarar, men mange av dei som stod for i-målet og arbeidde for det var synlege fram til 1938 og styrkte saki si faktisk i påvisings baksida. Denne soga let seg visa framvist, ikkje som ei løysing, men som ei einsretting i demokratiet som mållagi vart utsett for.

Ein skulde retta seg at det norske målet kjem fram. Skal ein halda styr på god norsk språk, må ein ha tilnærming frå austlandet og frå umringi frå austlandet treng ein og å få på plass best mogleg alle samansetjingar av det norske målet. Her berre venta rein seg at dette er noko som kjem heilt vilkårleg frå det norske målet frå Bergen. Her skal dei tilpassa seg, og det same skal folk gjera på andre stadere, for her skal Oslo dominera? Dette ikkje. Tilpassingi i bergen å få bøygjingar på treng å det ei opninng for i-mål og tilretteleggjing for dei som vil læra seg eit norsk språk. Det som ein gjera då er å så ein samanheng til det norske målet.

Det som skjer i praksis med den nye rettskrivingi er at ein slit med å nekta innskrivigi av språket til eins eige språk, samstundes med at ein skal tvinga inn norsk mål. Folk arbeider itillegg til strid med Koht-gjengen på same tid som at ein må arbeida med å markera seg tydeleg på at ei vil ha krav um meir norsk mål yver alle umfang og krevja det fram. Dette viser seg tydeleg i underbyggjingar. Folk fører meir og meir norsk mål i ulike stader der det er sett inn stader der ein kann arbeida med norsk mål.

Dette er ein utruleg kontrast. Her sit det bergensarar og arbeider for det norske målet sers godt i det norske og på veg i bruken av folk som vil arbeida det norske målet heime og i kvart einaste i Hordaland fylkeslag

Knut O Dale er ein leidande person i dette arbeidet. I 1971. Læreboksystemet er laga slik at hovuddelen av bøkene til bokmål ser ut til å spreida seg ut, men norsk-målet gjeng attende mot bokmålet som må upp og sendast til norsk mål til liks med det bokmålske målet. Dette er ei utfordring som vert utforda gong på gong fram til 1976. Då skal det heile til mål. Men so skal det praktiserast. Frå 1976 er tanken der og mykje kjem fram etter store protestantar i 1976 og frå innlegg i Knut O Dale og andre folks aksjonsarbeid. Då ein kjem på vidaregåande skule i 1987 til 1990 trur eg det er havande. Eg brukar bokmål alt då, og det er berre nokre svært fåe norske bøker eg fekk på nynorsk. Men det trongst ikkje for min del eg skreiv det norske målet den gongen, so alt med norsk mål, kunde ha letta språket mitt, men spela ikkje noko grunnleggjande mål.

På skulen i psykologi og historie er det stort sett mykje engelsk. So mitt tilhøve skal ikkje segjast å vera gjort på engelsk på skulen. Men eg hev lese alle bøkene av Sigmund Skard og i Halvdan Koht. Eg lærde ein del ord av dei, men elles fint lite språkleg. Teksti til å læra um det dei skriv um kann vera interessant men tungt å lesa språket. Dei skriv tungvint og mange ulike og vanskelege samansetijng. Ein kann læra meir av Gustav Indrebø. Når ein arbeider seg fram med det nye språkumfangen av norske ord i det heile. 256 skulde det visst vera med tekster på det norske målet i skulen i 1997. Når ein finn eit slikt umfang og kann tenkja yver kor mange som fær tilgang til målet. Då må ein byrja å stella grunnleggja spursmål ved korleis greide rein å få språket til å fange fram. Når so mange menneske gjev upp og upplever det som at dette ikkje er råd å fullføra? Det er mange som ikkje hev butt saman med det grunnleggjande arbeidet og mindre tekstutgjeving?. Dette er grunnleggjande punkt u mein skal forstå det heile med bruken av målet vidare. Når ei skal koma grunnleggjande personar. Då skal ein koma på korleis ein skal få fleire med på og bruka målet på kvart einaste umråde, kvart einaste bruk på beste vis. Min påstand vert tydelegare og tydelegare for meg at serpreget av språket er det viktigaste og samanhengen i bruken er grunnleggjande.

Me kjem tilbake til 1864 den gongen den norske feiringi og markeringi av den grunnleggjande Gruntvig den grunnleggjande starten på at ein satsar på å samla folk for å spreida utdaning og kunnskap. Gjeng me heilt attede so kjem me til 1739 då byrjar ei å læra seg språk. Målet er at ein skal læra det norske folket dansk mål, men nokre danske professorar innanfor det som de gongen vert kallar for leidande bygde. Men det er lite grunnlag for å få gjenomslag for dette arbeidet. Her er det lite grunnlag. Lite pengar, lite resursar og det mest grunnleggjande er å få folk til å arbeida med arbeidet bygdestaden, der folk bur. Økonomien på det norske umrådet er sers dårleg tidleg på 1800-talet. Fyrst på 1830-talet og frametter dei neste åri byrjar det å betra seg mykje meir, og folk vert meir sjølvstendige og sterkare frametter mot slutten av 1800-talet. 1864 og frametter er difor ein stor og viktig gjenomgang på fleire stader. Politikken starta å markera seg på slutten av 1836-1837 og vidare. På 1860-talet byrjar kunnskapen um det grunnleggjandne i arbeidet og måten å nå fram på sterkare og sterkare både politiske og på andre måtar. På same tid kjem dessutan Bergen med grunlaget for Vestmannalaget i 1868, Det same gjer Bergen Mållag frå eit vestlandsk perspektiv. Det er altso mange nye måtar å få fram skriving og tolking av tekster. Då byrjar ynskjer seg likeins å få fram kunnskapar og arbeid, men ingen av dei som kann få tilbode meir tilgang til utdanning er so berande i staten. Dette kjem naturlegvis inn på personleg vis frå sidestila, men det fører til kunnskapsrik hjå menneske, og det kjem dessutan fleire tekster og bøker etter kvart, serleg ser ein sette på 1900-talet. I starten er det dei sterke og rikare eller grunstigare stelte som skapar seg høve til å gjeva ut mål og bøker. Og i fyrste umgang til å få noko heilt i starten fyrr å koma etter vidaregåande skule, fær ein berre på Bergen og andre stader og so må ein vidare til Oslo. Og det er er berre for folk som sit medb ressursar og arbeidshøve. Det er ikkje kven som helst som kann satsa tungt på dette arbeidet. Det er fleire grunnleggjande årsaker til utviklingi vidare, men det heilt grunnleggjande i utviklingi for det norske synet i noreg er det som skjer i vidaregåande og i målsaki. Fram til 1938 er det full krig millom noreg og bokmålsarbeidet. I fyrebuingi på 1938 er ei nedskriving av den sernorske tilnørmingi. Det er ingen tvil um at serpreget til Noreg vert endra totalt med denne arvgjeringi av dette språket og det kjem inn som eit språk som vert grunstig for det bokmålsdanske, medan svært øydeleggjande for det norske stykkjet.

Det bokmålsdanske vert standande so det grunnleggjande. Her kann ein halda fram me det gamle og ervert nedslege i alle offisisielle skriv, og det gjer det skadeleg for det norske målet. At det er ein leidande Arbeidarpartirørsla er uheldig for partiet og for folk flest, for fåe vil ha noko med ei blanding av språk som skal føra til ei tvosette språkløysing. Slaget slæra ikkje fram i det heile frå den bokmålsdanske sida. Målfolk held berre fram med det som alt er starta i mål um å vinna heller enn å tapa med målkatastrofen. So tidlegare som i 1946 prøver målfolk frå Bergen å få fram den sterke retningi av det norske målet at ein kunde få fram det norske målet i den fyrste universitetskommingi i Bergen.

Men no skal øydeleggjande folk i målsaki på samnorskblandingi skal drivast fram frå Halvdan Koht og Sigmund Skard. I ettertid skal Skard forsvara seg varmt um at han vilde noko anna, men i praksis er det bokmålsknoting han driv med i gjenom Koht, og Koht blandar upp i språki og blandar millom bokmål og norsk heile tidi år etter år.

Sigaren er heilt klår då 1938 er laga. Gustav Indrebø kann uppsummera dette med ein gong med konklusjonen um at det er berre yvertak til det er bokmålvelde som vinn. Det finst ikkje tvil. Ikkje nok med dette må ein sjå på arbeidet med korleis det norske målet vert endå meir drepe etter 1959. Eit 8 års verke eller derimot med gjenomgang av korleis språket ser ut etter nedsetjingi av det norske målet. No hev det tydeleg vore hardluft å ikkje gjera målet vår å verta sterkt nok. Fram til no hev det vore blanding frå norsk lina, og det vil i praksis vera å kverka det norske utsynet, medan det bokmålsnorske er på veg frametter.

Strategien hev heile tidi vore å halda saman til ei blanding av språki, men praksisen er kort og godt å drepa ned det norske målet. Det vil segja folk i språk hev anten ikkje kunna det grunnleggjande eller so hev det vore klåre tilnærmingar som hev vore vunnande for den eine sida som naturleg er den bokmålske daningi tilnærming. Her er det ikkje grunnlag for å blanda dei stort meir, dei vert ståande på det gamle solide dansknorske, for målfolksjefar i lågsystemet ikkje kann styra yver dei so mykje som dei gjer. Dei påverkar heller norsken, slik som målblandaren Koht driv det. Det er ærekrenkjande av Ivar Aasen og Gustav Indrebø som dei tydelegvis ikkje kann noko grunnleggjande um. Eg hev lese det allermeste av Koht og Skard. Ikkje serleg mange som gjer det, ikkje ein gong den tidi. Kohts kunnskapar um historie kann ein nok studera med noko læring den dag i dag. Godt engasjemenet. Men når det gjeld norsk mål. Nei, nei, nei. Han skifter språk vart einaste år. Han skifter millom bokmål og millom det ein godt kann kalla «nynorsk». Målet er ein katastrofte. Og ein som skal skriva slikt er ikkje god. Det som er godt er at Koht vilde halda seg til det serprega norske språket med norsk ord. Det er ein pluss, og so vidt er hugsar skriv han meir naturlegspråk enn Skard.

Når ein les Skard so er det er heller ikkje noko å segja til det at han brukar sereigne mål. Men tekstene han skriv dei heng ikkje upp i skrivande og umgjengelegt språk. Det heng i ein slags formell kunstig måte å skriv norsk på. Det er ein kunstig skrive måte. Stilen er ikkje i samsvar med slik vanlege folk skriv. Det er formalisme og samansette setningar so i mange samanhengar er sers kunstig, serleg når han skal skriva lange og grunnleggjande tekster. Det er ikkje naturleg og ikkje lett tale å lesa. Ein må slita mykje med å lesa teksti i vanleg tale. Stilen til Gustav Indrebø er noko heilt anna. Teksti heng saman i lett uttale med sers kompliserte punkt å gjera greide for. Likevel er det svært fåe som hev les den grunnleggjande boki til Gustav Indebø. Denne boki finst på nettet og kann framleis lesast. Det er ei grunnleggjande bok. Det vanskelege for denne lette boki er tydelegvis at dei mål setja seg inn i språkvitskap, men det finst neppe andre frå same tid då denne boki kom upp kann ha skriv bøker på 1940-talelt var i stand til å lesa levande tekster på same nivå som det Gustav Indrebø og professor i vitskap kunde skriv på so godt mål.

Stort arbeid for å få fram det språket som arbeider for det spreidde og innarbeidde norske språket. Der det er brot på det ordskespråket som ikkje er innarbeidt fordi det berre kjem inn i det norske språket, og språket i byråkratiet er ikkje heilt på plass, og det må arbeidast inn på umråde etter umråde. Noko av krav um at lågrettar skal gjevast tilgjengelege. Det heile tek til frå at folk som alt er i arbeid i systemet. Når du er innanfor rettskrivingi der du arbeider, der må du læra deg å formulera deg etter det norske målet, eller so må du læra deg dette undervegs. Nokre kunde skriva då dei kom i arbeid og vel i dag det dei skal. Andre stader må ein læra seg upp. Det vanlege vert vel tilslutt at folk er med på det meste her, men langt frå i alle tidspunkt, og då må folk læra seg det språket som skal nyttast. Skjeneringi i Noreg er tøff og vanskeleg å få fram frå grunnen av frå staten.

Alt i 1934 er det strid millom Gustav Indrebø og dei som er innarbeidde i det nye målet. Indrebø gjeng til sitt eige uppdrag og skriv ei lang avhandling som er uppe i rettsaki som han ikkje vinna, men som han gjev mykje merksemd frå i Bergen og frå dei leidande folki som arbeider for norske målet. Her kann ein sjå um att slik det skal og konstruera at det heile vert gjort som det som det sal skal. I dette innlegget kjem det innlegg um sin ein finn grunnlag i alt i 6/6 1930, og kgl. Res. Av 29/1 i 1932. Der hev me greidde fyresegner um offisielle milbruke. Lysingar, kunngjengeingar, uppslaga og formfast vedskifte elle, skal vera på nynorsk der folket hev kravt det. No er ikkje dette lnger nok. Me må få tensteemenn so aknn gjenom føra norsk målbruk i yrke sitt fullt ut. I lengdi vert i yrket sitt fullt system for yrket. I Tidi kring etter 1930-talet og frametter er mållaget i Bergen og yver heile landet å studera. Oddrur Grønvike er språkråd i Norsk og konsulent-arbeidar. Dama er Cand. Philol. Å studera skrivsboki henne frå 1987 kann gjeva oss perspektiv på det heile. Her ser eg på tidi millom den svarte tidi fram til 1930. Her er det ikkje noko å finna som klåre laga reglar for korleis skal studera det norske målet. Den reell samlingi av det norske målet er langt større enn reglane for 1930-talet. Men noko må ha vore heilt firkanta og ikkje ha kome nokon kant i det heile i soga.

Det grunnleggjande som kjem upp er knytt til 1884 då kjem den norske tilnærmingi ha kome fram på sterkare felt enn tidlegare. Gjeng ein bakyver i tid, so er det ikkje tvil um at det vart skrive norske stekster med millom anna Vestmannalaget og andre må ha skrive personlege målbøker som vart spreidde og selde. Ingen reglar, ingen system som ein måtte eller var obligatorisk. Men folk som til dømes folk i Vestmannnalaget og Ivar Aasen er utan tvil i arbeid med fyrebuingar og korrigeringar med å skriva det norsk språket. 1884 set i gong arbeidet med skulen. Arbeidet frå skulen heilt frå grunnen hadde vel vore frå 1739. Då kjem det upplæring av et upphavlege og innarbeidde danske målet vert innarbeidt. Dette målet yverlever då òg det vert dansk. Streng gjenomgang ut av det klassiske målet i bibelen og læra i kyrkja held då fram til innpå 1900-talet, og so lanngt eg kann sjå det heile fyre meg heilt til det norske målet kjem, men vart vel ikkje veldig mykje teke upp med dette målet. Ein måtte vel halda seg til dansk norsk. Eller vart boki umsett til nynorsk fyre det heile bryt saman noko stad? 1884 utløyser iallfall utdanningi i det norske språket. Det same gjer retten til politikarar. Politikarane er private som vert systematiske ikkje private, men offentlege når dei er valde. Då kjem rettare og krav. Krav til upplæring av det norske rettslæresystemet kjem inn millom 1890-talet og frametter, men er vilkårleg og ikkje laga til på ein obligatorisk måte å gjera det heile på. Det vil vel i praksis innebera at kravi kjem private og kvar for seg. Her er det eit eige punkt å studera so langt ein kann dana seg eit perspektiv på soga fram til 1930. Då er alt systematisk og kontrollert på ein eigen måte. So lang tid med tvo sidor er stor, og det skjer personlege drag frå norsk sida i stor grad på nokre umråde. Bibelen vert arbeid tupp i stor grad på det norske systemet. Her sit ikkje folk i sida og berre tenkjer på at ein skulde eit eige mål. Nei, tvert i mål. Alt til 1918 er det norske målet av bibelens fyrste versjon alt tilgjengeleg og spreidt. Det vert spreidt bøker for bibelen i stort umfang. Men spreidingi skal spreidast heilt åleine må ein vel segja. Det er råd å skaffa tekster, men folk må arbeidast inn til å få målet inn i den staden der dei arbeider.

Her kjem det til dømes ei gruppa med folk som vil ha det norske målet frå arvi som alt er laga på rekortid utan skulering av stort umfang kann folk byrja å syngja seg inn i det norske målet frå mange, medan folk som er på bygdestader ikkje vågar å bruka eller vil bruka det norske målet. Det tek lang tid at ein vil ha det gamle att på bokmål, men her er ein raskt ute og lærer seg mykje på kort tid, so yvergangen er større enn ein skulde tru. Det viser at det nye norske målet med ny tradisjon viser ein stor kontrast på mange måtar når ein ser på det gamle bibel-tekstnivået og yvergangen vert mykje meir tilgjengeleg og meir lærerikt med prestar som nok er meir eller iallfall likeverdige å gå vidare på det son kjem.

Her kanne in sjå litt på ei tilnærming berre på dette, men fyrr må ein gang frå korleis soga var i sogeperspektiv. Men fyrste må ein altso ha ein tankegang som ein kann sjå frå lokalet i soga og so kanne in sjå på alt som kjem inn frå 1930-talet. Ja, ikkje alt kannhenda, men iallfall viktige hendingar som er knytte til den soga som mange er upptekne av og det er lover og sogor. Oddrun Grønvik er ei soga som hev stade grundig atte heile soga.

Når ein kjem til 1930 og kvifor er eit system å granska for seg sjølv, kvifor ikkje tidlegare. Reglar og tilretteleggjingi er det iallfall heilt visst er eldre enn 1930. 1907 er den fyrste gongen ein skal læra folk å bruka det språket som no er på fyrebyggjigi. Ein tenkjer seg altso språk som på systematisk punkt skal vera like. Dette tilpassar seg noko meir i 1917. Då er ei framleis berre uppteken av skrivebruk, ikkje av ordbruk heilt det same. Indrebø frå 1938 kann alt då i boki si BT 26. og 28. oktober kann påvisa bøygjingsbruken er ein fyremun for det bokmålske. På de andre sida vil ein derimot nekta for noko anna enn a-målet i norskmålet.

Fram til avgjerdi av det norske målet vert sett ut på sida av dei tvo, og hev fyrebuingi vore grunnberande for å få det norske målet på plass. No er det norske målet sett på veg ut av soga og samanheng langt på veg. Aasens mål var aldri i tvil um at ein skulde setja saman viktige sidor ved det norske preget av denne soga. Han vilde ha på plass at ein kunde sjå ein samanheng millom det norske på austsida og det same på austlandske. Dette gjorde ein millom anna i eit blandingssyn i i-målet, som ikkje er laga slik at det er i-yveralt og ikkje for å laga det på ein vanskeleg måte, men for di det fær tydeleg fram, eit serpreg. Det skynar ikkje vanlege borgarar og tydelegvis ikkje serleg mange språkgranskarar, men mange av dei som stod for i-målet og arbeidde for det var synlege fram til 1938 og styrkte saki si faktisk i påvisings baksida. Denne soga let seg visa framvist, ikkje som ei løysing, men som ei einsretting i demokratiet som mållagi vart utsett for.

Ein skulde retta seg at det norske målet kjem fram. Skal ein halda styr på god norsk språk, må ein ha tilnærming frå austlandet og frå umringi frå austlandet treng ein og å få på plass best mogleg alle samansetjingar av det norske målet. Her berre venta rein seg at dette er noko som kjem heilt vilkårleg frå det norske målet frå Bergen. Her skal dei tilpassa seg, og det same skal folk gjera på andre stadere, for her skal Oslo dominera? Dette ikkje. Tilpassingi i bergen å få bøygjingar på treng å det ei opninng for i-mål og tilretteleggjing for dei som vil læra seg eit norsk språk. Det som ein gjera då er å så ein samanheng til det norske målet.

Det som skjer i praksis med den nye rettskrivingi er at ein slit med å nekta innskrivigi av språket til eins eige språk, samstundes med at ein skal tvinga inn norsk mål. Folk arbeider itillegg til strid med Koht-gjengen på same tid som at ein må arbeida med å markera seg tydeleg på at ei vil ha krav um meir norsk mål yver alle umfang og krevja det fram. Dette viser seg tydeleg i underbyggjingar. Folk fører meir og meir norsk mål i ulike stader der det er sett inn stader der ein kann arbeida med norsk mål.

Dette er ein utruleg kontrast. Her sit det bergensarar og arbeider for det norske målet sers godt i det norske og på veg i bruken av folk som vil arbeida det norske målet heime og i kvart einaste i Hordaland fylkeslag. Boki: «Målbruken i offentleg teneste i tida 1930 - 1940» av Oddrun Grønvik. I denne boki uppsumerer seg sers mykje um tidi kring 1930 og frametter og ein kann slå fast at når ein kjem til arbeidet for å få fram det norske partiet på same måte som det bokmålske målet. Her skriv Grønvik noko slikt som: Denne boki gjeng attum standardforklaring og kaf for seg dei politiske vilkåri for mållov ifrå 1930. Ho gjev ein grundig analyse av den målpolitiske situasjonen i og utanfor Stortinget, og syner korleis Statsadministratisjonen og vert rusta imot mållova. Det heile frå mitt perspektiv er i 1934 då er Gustav Indrebø reint upprør mot at det ikkje skal arbeidast for det norske målet. Han protesterer med å markera seg tydeleg mot det som vert gjort mot gjort for å ikkje gjera noko som helst. Rettsaki fører til tap for Indrebø, mest truleg fordi dette er innarbeidt system og nekting for å gjera noko i saki. Men saki vert synleg for folk i merksemdi noko som markerer saki sterkt med ein gong og viser Indrebø sin sterke markeringsmåte å visa protest på. Mannen er sterk og rekk sers mykje på mange umråde, men dette er i Bergen og slik markeringar vilde naturlegvis ha vist saki mykje sterkare frå Oslo enn frå Bergen, og det viser seg gong på gong. Det er Oslo som fær merksemdi på denne tidi, jamvel um det nok er noko som vert lagt merke til frå Bergen og Vestlandet, so er det grensor for kor mykje merksemd og styrkje som kjem frå austlandsmålet markerer seg.

Fyredragen uppsumerer striden millom bokmål og norsk. Lov um målbrad i statstenestai frå 1930 vart til i ei bryningstid for Noreg. Boki syner at det var reell strid frå skandse til skands um mållovi, både under buingi, i Strotinget og under gjennomføringi. Denrmed blir dette også ei bok føringi. Dimed vert dette og ei bok um korleis målrørsla og riksmålingi meistra eit vanskeleg politisk terreng under skiftande.

I dag ser eit noko nytt: 1980: Slik vart gravskirfti i 1980 yver lov yver målbruk i statsteneste, femti år etter at ho varde vedteken. Kvifor vart ikkje lovi gjenomførde etter føresetnadene? På sida 55 i boki kanne in lesa um millom ein yversyn frå 1934. Her er det teke upp Kyrkjesokne, Offentlege Lækjarar, Lensmannombodet og Andreteneste krinser. Kyrkjesokni ser ut til å koma seg på god veg. Det er ein klår vinst for dei som er gode nok og nok interesserte, men alt kann verta sterkast. Her ser ein iallfall at her er det ei markering av umfanget av dei som arbeider for det norske målet. Det hev ikkje kome til på noko grunnleggjande tidlegare. Ein veit ikkje gjenon systemet no er det klårt å sjå kor stort umslag det er snakk um og kva folk og umråde gjer. Når rettskrivingi og umgjjeringi av rettskrivingi alt er i umfange so raskt som uppe i alt det andre, so må ein stelle stor spursmål med det som vert gjort og kvifor det skal gjerast so mange ting på ein gong.

På staden hev vore sett på so ein framgong i saki og folk hev trutt at ei kann blanda språki og vinna fram for saki. Ein trur at i-målet er ei vreiding. Folk veit ikkje ein gong kva dette er for eit fenomen. I-bøygjig og a-bøygjing vert nytta i det same målet. Fåe i-bruk, men lette å bruka i språket. Dette ligg ikkje på plass hjå dei som skal læra dette. Dei som er inne i systemet er alt den gongen på plass og held fram i ettertid. Dei er for målet i alle fall. Dei som gjeng upp gjeng upp og tek språk i bruka att på det norske målet, men dei trekkjer seg etterpå.

Det interessante etter at ein ferdig ser at folk som arbeidde vidare ikkje tenkte på i-målet, men på det som tek til i 1930 og frametter. Dette ser ut til å kunna lukkast fram til slutten av 1950. Men her er det sabotering av det norske målet med demokrati og meir norsk mål. Ein av kampane som er viktigast på venstrelaget kring Bergen er fem forskjellige Fylkesamlingar som skal få det norske målet fram og spreida fram det norske målet sterkare. Saki vert sabotert. 10 års tid med laging av ny blanding av bokmål og norsk mål gjeng fyre seg på 1950-talet og fram til 1960-talet heilt på toppen av tidi. So rettskrivingi vert viktigaste frå a-målsstoda. Lat meg presisera det. På den store sida elles, so er det kampen for det norske målet i sers mange høve. Det vert laga ein motstand mot i-målet i Noregs Mållag, men dei i-måls venlege vert slegne i 1956. Då vert det kamp og hard diktering av at ei tilnærming skal styra.

På same tid er det a-målet og drepingi av rettskrivingi som vinn vidare. Ikkje nok med det ikkje var opne etter 1938 med ei opning for nokre sers fåe a-mål på bokmål. Held ein berre fram med å tvinga fram meir knote mål på det norske målet. Her tek dei burt -a og gjeng yver til -e. Nokre held seg til a men veldig mange ser ut til å kasta burt alt dei vert bodne burt. Det syner noko um korleis det er burtimot og press og i nokre tilfelle rein tvang frå offisielle målfolk. Medan protesten for bokmålet vert tvinga fram meir serprega gamalt norsk. Ein del punkt vert ikkje slegne fast fyrst i 1960-åri ,men det varer ikkje lenge fyre det heile er på plass der, slik det var eit lett og innarbeidt bokmålsspråk. Medan det norske målet er ut til å vera eit tilmåling mot det som skulde vert eit tilfelle av blanding millom språki som ikkje var aktuelle. Målet er tapt for norskfag til noko anna enn til dei som skal bruka det som innarbeidt. Det vert samla ut norsk mål og saki er avslutta. Det vert jamvel negang i innarbeidt språk som held det att, men det nye er berre meir blanding, meir surr og dårlegare norsk mål. Det fører naturlegvis at det er slutt på å vinna serleg mange nye folk som vil ha offisielt skrivinng av det norske målet. Og mållaget gjer null av det serleg vitug på å vinna vidare. Men ei god styrkjing av det som skal til for å halda saki god. Og ikkje minst vert arbeidt til å få det norske målet i 265 fram til 1997. .Det heile er lite kring 1970, men arbeidet til han som arbeider den gongen er grunnleggjande i å få fram partiet denne gongen.

Indrebø protesterte og vilde slå fast at her skal det lagast eit system i 1934 der ein vil ha det norske målet uttrykt.

Fram til 1946 og vidare er det kamp til å fremja det norske målet i lovfesta tilhøve med eit bergensk styre som skal styra det bergenske og det vestnorske arbeidet for å få eit norsk mål i skulen 5 fylkesskule med fleire vert støytt. Men målblandaren ser ut til å liggja fast i systemet. Martin Birkeland held språkstriden nøytral og gjer ikkje krav um at det det orske målet skal fremjast. Dette er ein nær tilhengjerslærar av Koht. Det heile er ein skandale. Det er ein ting å stogga i-målet som lovleg. Verre er det å hindra folk som skal vera målvenlege totalt imot 5 fylkeslag i åtbyggjigni av saki. Ei skam. Og kvar er det at folk taper i Fana. Ja, til dei grader. Folket vert knust ned i tidi som kjem.

Kvittering og avskrift til striden um i-mål og a-mål i 1950-talet. Sigmund Skard kranglar og kranglar og fær alltid mest pengar og mest makt på austlandet.

File:///D:/1956%20forsvar%20for%20i-m%C3%A5let%20og%20m%C3%A5llaget.pdf

file:///D:/Maktkamp%20p%C3%A5%201956-talet%20strid%20i%20Vestlandske%20M%C3%A5llag.pdf Ludvig Jerdals innlegg um 1956

Ivar Aasen og fyregangsmennene

file:///D:/%C3%A5Gustav%20Viktig%20tekst%20til%202013.pdf

6 . april 1965 Fana Fana vert umtala i Gula Tidende. Her skriv ein um målsaki slik det er i Hordaland den gongen. Men dei ser ikkje fyre seg det som vil skje i 1972. Det er eit sjokk for mange etter det er forstod, iallfall når det var planlagt og vart gjenomførd. Endringane hev nok skjedde store i mållagi alt på 1960-talet, men på 1970-talet vert det brest fram det nye med at her skal det vera bokmålsspråk. Det er tungt samanslege ned nedslag. Bergen pressar seg fram som ein del av Fana. Fana er berre ein del av Bergen, noko som er heilt nytt for båe sidor men som er ei framgang for Bergen ned dei som vil ha bokmål der. Det er då òg ei serleg markering av at målet her ikkje er nokon stor talsmann for det norske målet. Det dansk norske målet stend sterkt og er so godt som innarbeidt att. Medan norsk ramlar seg saman.

Grunnleggjande i Hordaland i 1965 er optimismen veldig optimistisk i leidingi, iallfall Hermod Arne. Men han kann då ikkje ha det rette framsynet på saki. Forfattaren trur at det er gode tider i Fana og elles utanfor sentrum med berre 30 bokmålskrinsar, og dei 30 ligg berre kring Bergen. Kva i alle dagar er det for perspektiv er det Hermud Arne hev på det heile. Litt her og litt der. Skal ein ikkje arbeida for det heile? Nei, tydelegvis ikkje i det heile. I dag er det vel fint lite av slikt i Fana og forklåringar hadde han vel knappast den gongen denne Arne, og då fær ein ikkje serleg utsyn yver det heile.

Men ok nokre kjensgjernningar som han kjem med. 371 norskekrinsar med 22 000 elevar mot 9000 krinsar i bokmål. Det ser ut til at bokmålet er i vingande felt og trugar med å vinna heile tidi, segjer Arne. Arne meiner at det er breid kultur og ein sermerkt kultur i Fana millom bygdene og serpregi vil prega Fana. Det vil gjeva meir serpreg og rik framtid. Ein draum utfrå mitt perspektiv, men mange saker ein kann slå upp um her der store mållag og kultur hev havt tradisjon og serpreg i Fana, men som ikkje fær noko serpreg so langt eg kann sjå på dei no i vår tid. Når eg Marøy skal slå fast det heile i større samanheng. Slapp innsats av det norske målet her. Det er mange innarbeidde gamle folk som kjenner det gamle. Det finst folk frå andre stader av serpreget i umrådet i Fana.

Det serpreget som ei finn i Bergen er eit press på serpreget. Kva er det nye og kva er serpreget av det norske målet hev? Korleis skal ting halda saman. Her er det nok snakk tale um serpreg, men det held ikkje. Ein må arbeida for språket og skilnaden millom måli er stor, og tv og radio dominerer sterkt frå 1960-talet og skrivingi vert mykje tyngre å læra seg. Det gamle bokmålet kjem fort attende med klåre og lette punkt etter 1959 med den nye formi. Det norske språket fær mindre og mindre offiseilt sterkt mål. Og perspektivet til ein arbeidar, SV, mann, fær dominerandre perspektiv alt på denne gongen i 1967. Han kann vera kunnskapsrik. Men folk som kjem fram frå det nye perspektivet ser ein ikkje at målet spelar ei rolla og at det er grunnleggjande å sjå på det tradisjonelle frå gamle dagar saman med et nye. Her vert det tydelegast fram i Noregs blanding millom Vestlandske Mållag og Hordaland Mållag.

Nye tilnærmingar kann sjå større. Ein kann sjå på ei lang og umfattande utdanning og yversyn yver det som skjer med et norske målet og det heile. Det er mange til stades som samlar seg lang formalisme frå Vestlandske Mållag. So kanne in sjå korleis kampen skal sjå seg ut frå andre perspektiv der ungdomen kann då meir til sak og meir til konkrete hendingar og meir til skriving og yversyn. Men so mangla rein perspektivet på mange ungdomar på ein gong. So kanne in slå fram i 1980-talet at fremjingi for det norske målet vart lite førd fram for det norske målet for det norske målet. Her er det iallfall ein styrkje at det kjem ei lang avhandling um saki seint i 1987. Men målet for det norske målet viser tydeleg nok at her vert det ikkje arbeidt for det norske målet, den dag i dag.

           OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO

__Det interessante etter at ein ferdig ser at folk som arbeidde vidare ikkje tenkte på i-målet, men på det som tek til i 1930 og frametter. Dette ser ut til å kunna lukkast fram til slutten av 1950. Men her er det sabotering av det norske målet med demokrati og meir norsk mål. Ein av kampane som er viktigast på venstrelaget kring Bergen er fem forskjellige Fylkesamlingar som skal få det norske målet fram og spreida fram det norske målet sterkare. Saki vert sabotert. 10 års tid med laging av ny blanding av bokmål og norsk mål gjeng fyre seg på 1950-talet og fram til 1960-talet heilt på toppen av tidi. So rettskrivingi vert viktigaste frå a-målsstoda. Lat meg presisera det. På den store sida elles, so er det kampen for det norske målet i sers mange høve. Det vert laga ein motstand mot i-målet i Noregs Mållag, men dei i-måls venlege vert slegne i 1956. Då vert det kamp og hard diktering av at ei tilnærming skal styra.

På same tid er det a-målet og drepingi av rettskrivingi som vinn vidare. Ikkje nok med det ikkje var opne etter 1938 med ei opning for nokre sers fåe a-mål på bokmål. Held ein berre fram med å tvinga fram meir knote mål på det norske målet. Her tek dei burt -a og gjeng yver til -e. Nokre held seg til a men veldig mange ser ut til å kasta burt alt dei vert bodne burt. Det syner noko um korleis det er burtimot og press og i nokre tilfelle rein tvang frå offisielle målfolk. Medan protesten for bokmålet vert tvinga fram meir serprega gamalt norsk. Ein del punkt vert ikkje slegne fast fyrst i 1960-åri ,men det varer ikkje lenge fyre det heile er på plass der, slik det var eit lett og innarbeidt bokmålsspråk. Medan det norske målet er ut til å vera eit tilmåling mot det som skulde vert eit tilfelle av blanding millom språki som ikkje var aktuelle. Målet er tapt for norskfag til noko anna enn til dei som skal bruka det som innarbeidt. Det vert samla ut norsk mål og saki er avslutta. Det vert jamvel negang i innarbeidt språk som held det att, men det nye er berre meir blanding, meir surr og dårlegare norsk mål. Det fører naturlegvis at det er slutt på å vinna serleg mange nye folk som vil ha offisielt skrivinng av det norske målet. Og mållaget gjer null av det serleg vitug på å vinna vidare. Men ei god styrkjing av det som skal til for å halda saki god. Og ikkje minst vert arbeidt til å få det norske målet i 265 fram til 1997. .Det heile er lite kring 1970, men arbeidet til han som arbeider den gongen er grunnleggjande i å få fram partiet denne gongen.

Fleire faktorar

Fleire faktorar spela inn når det galdt å slå fast dei målpolitiske relasjonane millom dei norskdanske og dei nynorske. Fyrst av alt var Kohts tilhøve til arbeidarpartiet viktigt. Koht arbeidde trottigt med å slå fast ein målplanleggjingsideologi. Her kunde han m.a. stydja seg til Knud Knudsen.Knudsens målpolitiske arbeid var langt på veg upphavet til dei fyrste målendringane fyrr 1917. Målendringane i dansken drog målendringar i norsken med seg. Staten skulde etter Kohts syn føra norsk og dansk saman. Dette fekk han til ein vis grad gjenomslag for i 1917.Koht tok upp arbeidet med å vinna landet for radikale former i dansken,som etter kvart hadde byrja å verta kalla riksmål,etter 19O7,og han vann stor atterklang for dette i nokre år frametter.

Kohts store livsprosjekt var å vinna fram med målsaki i arbeidarpartiet. Men Koht selde aldri målsaki til arbeidarpartiet. Det var målplanleggjingsideologien som vart løysingi for Koht og Arbeidarpartiet. Koht vil ha fram det talte språket og rekna det for ei vinning at det skulde vera lov for arbeidaren å nytta breid dialekttale eller sokalla folkemål i skulen : " Men arbeidaren må krevje meir. Han må krevje å få eit bokmål som gjør han fri,ikkje legg han i lenker. Han kann ikkje lenger la seg hefte korkje med gamalnorsk eller med dansk ; han må stile fram mot eit greitt folkemål. Difor vart det ein siger just for arbeidaren med dei "valfrie" formene som i 1917 fekk sleppe inn både i landsmål og riksmål. Desse valfrie formene -det var folketalen som fekk breiare rom i dei skrivne bokmåla.i Dei valfrie formene er viktigare for Koht enn um nynorsken vinn heil siger. Det er folkemålet som vinn fram. Koht ser fyre seg " ei fast framstemne etter ei klar line : i alle former er det folkemålet som sprenger seg fram." ii

Koht meinte at klassestriden i det norske samfundet måtte førast fram til ein nasjonal einskap. På same måte som bøndene hadde vunne gjenomslag for parlamentarismen i 1884,skulde arbeidarane vinna seg plass i samfundsstyringi. I 1921 hevdar Koht at " ... klassereisinga er ei hovudmakt i målreisinga ..."iii

Ein må kunna segja at Koht byrja å argumentera for sjølve språkplanleggjingsideologien og Arbeidarpartiet heller enn for målsaki i seg sjølv. Det var ei sjølvsagd og determinert sak for Koht at arbeidaren og arbeidarrørsla skulde slutta upp um eit samnorskt mål. Difor såg han ikkje at å setja staten til å driva rettskrivingsarbeid kunde koma til å venda seg mot målrørsla sjølv. Når berre arbeidarane yvertok staten vilde språkplanleggjingi føra fram. Når målrørsla aldri vann eit breidt innpass i arbeidarrørsla var det trulegt fordi Koht aldri definerte kva som skulde vera samlingsgrunnlaget millom målrørsla og arbeidarrørsla.Arbeidarrørsla fekk den målpolitiske makti,men ho ana djupast sett ikkje kvifor ho skulde ha henne.

I fleire fylke innførde svært mange kommunar radikale former i riksmålet,norskdansken.iv Men fram mot 1930 hadde reaksjonen frå dei norskdanske ført med seg at norskdansken langt på veg hadde konsolidert seg med konservative former.

Eit anna viktigt tilhøve som hev vore undervurdert og lite umskrive er målpolitikken og kringkastingi.Målmannen Olav Midttun vart riksprogramsjef i NRK i 1934.Dette førde med seg umfattande aksjonar frå riksmålsfolk. 10 000 protestar og vel so det vart samla inn mot Midttun,og målrørsla vart tvinga til å gjeva avkall på høgnorsken og i-endingane p.g.a av dette,meiner Hans Fredrik Dahl. Samnorskpolitikken vart fyrst trumfa igjenom med utgangspunkt i NRK.Eg viser her til Hans Fredrik Dahl 1975.

I 1934 førde målstriden umkring dei tvo målformene til at stortinget gjorde eit samnorskvedtak.I vedtaket heitte det at målstriden ikkje måtte kvessast til i utrengsmål : "Derfor bør det mest mulig bli brukt ord og former som enten er like eller ligger hverandre nær i de to målfører." I 1934 vart det sett upp ei statleg rettskrivingsnemnd som i praksis arbeidde utfrå eit samnorskmandat. Historikaren Hans Fredrik Dahl (Dahl 1975) slær fast at den samlingslina som stortinget her gjekk inn på førde til at målfolket laut gjeva upp Aasen-Hægstadnormalen (høgnorsken)v.Det var store protestaksjonar frå riksmålshald mot nynorskbruken i NRK som førde til samnorskvedtaket i stortinget. Riksmålsmennene tolte ikkje høgnorsken,endå so lite det var av han den gongen.Endå mindre tolte dei at ein målmann som attpåtil var den best kvalifiserte til riksprogramstellingi vart vald framfor ein riksmålsmann.

Hans Fredrik Dahl peikar på at fleire representantar m.a. i stortinget gav uttrykk for at dei såg på kringkastingi som "et utmerket middel ... til å fremme utviklingen mot et samnorsk sprog."I artikkelen kring målkrisa i boki "Kva er målreising" skildrar Gustav Indrebø korleis den norskdanske filologien hev gjort samnorsktanken meir og meir aktuell.Den norskdanske filologien hev fenge mange nynorske akademikarar til å tenkja som dei norskdanske som vil minka ned statusen til norsken.Personleg trur eg at den norskdanske filologien femnar um meir enn berre det reint språklege.Heile nasjonsbyggjingi innanfor den norskdanske skulen freista å underbyggja at norskdansken skulde ha ein mest mogleg rådrik posisjon.Ein historikar som Ernst Sars var millom anna inne på synsmåtar som kunde bera langt i samnorskleid.Moltke Moe er velkjend.

Me skal ikkje gløyma at dei finlitterære forfattarane våre hadde nytta eit mål som kunde verta uppfatta som freistnader på samnorsk.Sigrid Undset,Sigurd Hoel,Hans E Kinch,Knut Hamsun,Trygve Gulbrandsen m.fl.Det var helst dei førande ideologiprodusentane i samfundet som las dei skriftene,og dei haldningane som denne litteraturen skapa andsynes folkemålet vart yverførde frå fagfolki til politikarane og til vanlege folk.Me kann tenkja oss ein vokstergang der dei leidande normaltalemålsbrukarane på den norskdanske sida byrja å stydja seg meir og meir på norskt målgods.Målstriden sette fart i uppnorskingi.Det var tenestemenn og offentlegt tilsette som kjende seg truga av rettstvistane um tenestemålet,og dei var òg mykje truleg saman med borgarskaps- eller næringslivsfolk dei som var fyrst ute med å skaffa seg radio. Det var lettare å verta merksam på og upparga på målavvik i kringkastingi enn i litteraturen.

Endå eit viktigt moment er knytt til målpolitiske alliansar. På riksplan laut målfolk argumentera og underbyggja viktige måltiltak som Det Norske Teatret og Samlaget.Mange gonger må dei som arbeidde med desse tiltaki ha kjent seg sterkt underlegne andsynes dei norkdanske som dei laut samarbeida med. Sigmund Skard hev fleire stader skrive um kor lukkeleg han kjende seg då Sheakspeare-umsetjingane til Samlaget kom i butikkvindaugo i Oslo mot slutten av 1930-åri. Endeleg var det råd å få aksept for stor kultur utan at ein måtte taka umsyn til den ævlege målstriden,slær Skard fast. Me kann berre tenkja oss til kor mange vonbrot som låg attum arbeidet med nynorske bokutgjevingar generelt. Med eit slikt press på seg var det ikkje rart at målbrigdesaki kunde tvingast fram frå den sterkaste parten.

Målpolitiske alliansar,målet i NRK,språkplanleggjingstradisjonen og Kohts tilhøve til Arbeidarpartiet var alle viktige faktorar i det målpolitiske maktspelet som høyrer til målbrigdet i 1938.

Etter at rettskrivingsnemndi av 1934 kom i arbeid auka ideologiproduksjonen innanfor målrørsla stort.Det vart førd målpolitiske ordskifte um rettskrivingsideologi. Men vel so viktigt var det at ein var uppteken av korleis målsaki kunde vinna fram i større mun enn tidlegare. Indrebø-sakivi skapa merksemd um målsaki,og bar bod um at det var ein ovstor mentalitetsskilnad millom dei som tala på vegner av målrørsla og dei som nytta det norskdanske målet i tenesteverket. Målstriden umkring NRK gjorde det same. Det gav målfolki grorbotn for målagitasjon,men det opna òg for samnorske synsmåtar.

Um målprofessoratet etter Indrebø

I eit brev som vart skrive i samband med at det skulde nemnast ut ein ny professor i vestnorsk målføregransking etter Gustav Indrebø peikar brevskrivararane på sambandslina frå stortingspresident Christie og fram til målprofessoratet. Det var Christies ånd og arbeid som synte seg i skipingi av dette professoratet meiner Eirik Hirth og Olav Hoprekstad som hev skrive under på brevet. Hirth var formann og Hoprekstad skrivar I Vestlandske Mållag.

Folket her vest tok det professoratet som eit teikn på godvilje og ynskje um godt samarbeid. Brevskrivarane trur at utbytet av professoratet hev vore ymsesidugt. Museet hev slik dei kann tru gagna båe partar. Dei viser til at Vestmannalaget kjøpte inn den store boksamlingi etter Torleiv Hannaas og at Gustav Indrebø bygde upp stadnamnarkivet ved museet (arkivet hev seinare vorte flutt til Oslo,LBM)

Vestlandske Mållag var tidleg uppteken av å byggja ut museet til eit universitet. Då leidingi ved Bergens Museum dryfte slike planar i 1923 gav Vestlandske Mållag handslag og lovnad um studnad og samarbeid.

Bjørgvin-striden i 1929 skapte attergang i medlemstalet for museet. Velkjende menn millom tillitsmennene trekte seg attende. Dette førde til at mange av dei fremste menn i bygdene slutta upp um museet,so at medlemstalet auka munarlegt.Mange byfolk kom òg med.

Når dei skriv um dette, er det av di dei vonar at samarbeidet skal vara ved no når musset stend på dørhella til å verta universitet. For at samarbeidet skal halda fram er det turvande at den målpolitiske lina frå Hannaas og Indrebø vert fylgd. Storhopen av målfolket på Vestlandet hev fylgt denne lina. I det heile er det viktigt at folket på Vestlandet som hev teke målet i bruk i kyrkja,skule,til kommunalt styringsmål og elles i styringsverket fær sjå at målet vert odla og dyrka. Dette er serleg viktigt so lenge det berre er ein lærestol for nynorsk ved museet.

Det vert elles halde fram at det er ei 1000 års soga frå den fyrste norske litteraturen og fram til nynorsken. Denne lina vil VM halda uppe utan å driva samrøring med bokmålet. Dette brevet er ferda ut 9 oktober 1943.

Indrebøs verk um Christie

Målarbeidet i Hordaland etter 1945

Etter krigen var målarbeidet i Hordaland i ein uppbyggjinggsfase.Sentrale målmenn både i uppbyggjingsarbeidet og målpolitiske ordskifte var menn som Severin Eskeland,Ludvig Jerdal,Sigurd Sandvik,Sigurd Eskeland og i serleg grad Hallvard Framnes. Framnes vart kalla for i-målsgeneralen. Fyrr me gjeng inn på dei ulike ordskifti kann det høva med nokre biografiske upplysningar um Hallvard Framnes.

I-målsgeneralen Hallvard Framnes 1888-1954

Framnes var fødd i 1888 og døydde 25.10.1954. Framnes døydde i ei sykkelulukka. Upplysningane um han er henta frå eit minneord av Ludvig Jerdal,Dagen 27.10.1954. Framnes gjekk underoffiserskulen 1907-1910,tok studenteksamen 1914,og vart verjepliktig offiser i 1914.Same året tok han lærarprøva,og i 1924 tok han språkleg-historisk embetseksamen. Han gjorde fleire studieferder i utlandet m.a. i England og Frankrike. Framnes vart adjunkt på Voss off. Landsgymnas i 1920,og lektor same stad frå 1925.Han tok avskil frå dette arbeidet 65 år gamal i 1953. Tidi etter avskilen skulde han etter segjande nytta til målarbeid. Han var styrar for den skriftnemndi som etter hans død gav ut soga um Vestlandske Mållag 1904-1954. Dei andre i nemndi som fullførde arbeidet med boki var Severin Eskeland og Ludvig Jerdal. Framnes kom med i styret i Vestlandske Mållag i 1946,og vart formann i laget i 1948. Han kom med i styret i Noregs Mållag i 1951. Framnes markera seg som ein onnug og sers velskula debattant både munnleg og skriftleg.

KRAVI UM NYNORSK ADMINISTRASJONSMÅL VED UNIVERSITETET I BERGEN.BOLK NR.1

Tilbake til 1934 og vel so det. Minnetekst frå 1-2 s. 1996. Tekst UiB Jubilsum magasinet Nynorsken er målet I et lengre perspektiv var stortingtsvedtaket bare ett av mange skritt i realiseringsprosessen. Det reikspolitiske gjennombruddet kom i 1934, da sStortinget bevilget penge til nedsette en komite for å utrede sprøsmålet om et univeritet i Bergen. Da var det 70 år siden arbeidet for universitetet hadde startet. At det tok så langt tid, ener Astrid Forland ikke minst skuldtes den negative holdningsen ved hovldningen ved holdningen ved hovedstaden ved hovedstadsuniversitetet, med Brøgger som et av flere hederlige unntaket. Allerede i 1860-årene drøfte tanken om å universitet i Bergen i Stortinget. Den intellekkretense Eliteserien i bergen, og ikke minst nynorskkretsene, er opptatt av ideen om det høyskole tufte på Stortinget. Og en ikke minst høyskatt tufter på «norske Maal og norsk Saga» (Nikolai Gjelksvik 1906) fra annen halvel av dette attende århundres- og utover. Særlig gjelder dette ideen om et histotisk- filosofisk fakultat tuftet på norsk (les: norsk) grunn. I 1923 mener fylkemannen i Møre, Oddmunden Vik, at all undervisningen ved det ønskede universitetet må foresegla- på nynorsk, mens Olav Hopvrkstad mener man må være fornøyd med nynorsk som administrasjonsmål. Alternativ er "dansknorsk under sterk fornorsking" en muligen universitetsvei å gå for "ei norrøn tid".

En "dialekt av den danske sproglen" er utenkelivmed "den stemming som i fall råder i landet". Kravet om nynorsk som (eneste) administrasjon fikk aldri gjennomslag ved det nye administrasjonen aldri gjennomslag ved det nye universitet.

Skriv i teksten av Rolf Larsen s. 34. Uib-tekst 1996, bladbok 1/2

23 november sender Vestmannalaget, Vestlandske Mållag og Studentmållaget i Bergen ut ei fyreteljing til Kyrkje- og Undervisningsdepartementet. Kjeldone som er knytte til denne fyreteljingi er eit hefte der hovudluten av fyreteljingi er prenta pluss eit tillegg som er dagsett med 13 mai 1947. Den andre kjelda er den fyreteljingi som vart sendt 23 november. Her er det lagt inn ei utgreiding av Peder Hovdan.

I hovudluten av fyreteljingi frå 23 november vert det argumentert for at universitetet i Bergen bør ha nynorsk til universitetsmål. Universitetet i Oslo er ein lut av den danske tradisjonen i landet. Dette universitetet hev vorte hangande ved det danskrøtte målet i landet. Det stend liti nasjonal æra av å fylgja denne tradisjonen. Serleg urimeleg vilde det vera å føra vidare den danske tradisjonen på Vestlandet. Der folket i mest alle bygdelag hev røysta fram nynorsken til upplæringsmål og til kommunalt og offentlegt styringsmål. Største parten av studentane kjem nok til å koma frå nynorskstroki,og då må dei verta møtte med nynorsk. Berre med nynorsk administrasjonsmål vil ein nå fram til folk her vest med den rette godhugen. Det vil ikkje føra med seg tekniske vanskar å nytta nynorsk i administrasjonen. Det finst nok av folk som er føre til å nytta nynorsk munnleg og skriftleg.

Alt i 1923 vart det målbore eit sterkt og klårt ynskje um nynorsk administrasjonsmål ved universitetet. Ynskjet kom frå ordførarar og andre representative menn i Vestlandsfylki.Sidan den tid hev kravet um nynorsken vakse i takt med heile den nasjonale vokster,vart det hevda.

I det prenta heftet stend det under ein ny serbolk ei vidareføring av argumentasjonen frå hovudluten. Denne luten var ikkje med i fyreteljingi av 23 november 1946. Her heiter det at på dei 10 høgare lærestadene ein hev i landet er det berre ein som nyttar nynorsk,lærarhøgskulen. I og med dei ni lærestadene som hev bokmål vil det vera naturleg at Universitetet i Bergen som er ein ny lærestad fær nynorsk til administrasjonsmål.

I pressa hev det vorte hevda at kravet um nynorsk administrasjonsmål vil vera eit yvergrep mot bokmålet og eit brot med jamstellingsprinsippet. Dette kunde ha havt noko fyre seg um universitetet skulde vera eit lokalt universitet for Bergen,men universitetet skal vera eit universitet for heile landsluten. Universitetet i Bergen skal hjelpa fram kulturvoksteren i denne landsluten der nynorsken er mest einerådande.

VM peikar på at åndsarbeidarar som forskarar og andre kann nytta den målform som dei finn for godt. Tenestemålet derimot vil gjeva institusjonen det språklege serkjennet som atter hev sin verknad både innetter og utetter. VM er usamd i at universitetet i Oslo hev vore noko fyregangsprega universitet i jamstellingsarbeidet. Sume hev hevda dette etter at fyreteljingi til Kyrkje- og Undervisningsdepartementet vart sendt. Universitetet i Oslo hev vore kaldhuga i møte med norskmålsarbeidet,heiter det frå VM.

I det prenta heftet fylgjer det lange listor yver dei som gjeng inn for nynorsk styringsmål. Det er fylkestingi i Møre og Romsdal,Sogn og Fjordane, Hordaland, Rogaland og Aust Agder. Elles er det Mållag og Ungdomslag,landsgymnas og ei rad framståande personar.

Me les elles i det same heftet at Studentmållaget hev kalla inn til tvo møte der administrasjonsspursmålet hev vorte dryft. 18.02.1947 og 30.04.1948. Det siste møtet vert kalla eit allmannamøte. Mot ei røyst hev møtet vedteke å uppmoda styremaktene um at nynorsk vert administrasjonsspråk.

I den fyreteljingi som vart sendt 23 november 1946 skriv Peder Hovdan um den stoda som nynorsken hev i landet. Han viser til statistikk o.s.b. Vidare gjeng han inn på samanlikningar til andre land som hev ei likande målstoda som den norske. I Tsjekkoslovakia finst det universitet både for tsjekkisk og for slovakisk.

Trass i kuvingi frå det svenske målet gjorde finnane finsk til hovudmål på universitetet i Helsinki.I Irland er irsk universitetsspråk. I Belgia hev dei universitet med både flamsk og fransk som hovudmål. I Sveits vert det undervist i både tysk og fransk. Island fekk universitet i 1911,og hev nytta islandsk.

Fyreteljingi av 23 november 1946 legg ved framlegg til fyresegner for målbruken ved universitetet. I stuttmål heiter det her at all skriftleg produksjon som umfattar styringsverket skal i hovudsak vera på nynorsk. Brev til universitetet som er skrivne på bokmål skal få svar på bokmål. Det munnlege kontormålet skal vera nynorsk.

Riksmålsforbundet engasjerar seg i ordskiftet um administrasjonsmål. Riksmålsforbundet meiner at Vestlandske Mållag tek upp ei tapt sak. Noregs Mållag tok upp den same saki i 1939,men sidan hev det vore stilt. Hev ikkje Vestlandske Mållag lært av dette ?

Eirik Hirth svarar på desse ytringane i Bergens Tidende 3 januar 1947. Han viser til at årsmøtet i Noregs Mållag gjorde framlegg um at nynorsk skulde vera hovudmål ved universitetet i Bergen på årsmøtet 28 mai 1939, og at mållaget sette upp ei nemnd som skulde arbeida med denne saki. Men so kom krigen og sidan hev ikkje me frett noko meir um denne saki. Me i Vestlandske Mållag tok henne upp att og gjorde tildriv sjølve av di med tykte dette var ei hastesak.

Arbeidet for hjelpebøker med tradisjonelle former

Vestlandske Mållag tok upp det arbeidet som Gustav Indrebø hadde drive med å få gjeve ut rettleidingsskrifter med norskmålsformer.Jostein Krokvik skriv i Mål og Vanmæle 1992 :

" Arbeidet med å få godkjend ei norskbok med tradisjonelle former for skulen,ei parallell i-målsbok,vart teke upp på ny etter krigen.Frå Vestlandske Mållag drog Hallvard Framnes saman med andre til statsråd Lars Moen.Men det vart nytt avslag." s.103

DETTE MÅ RØKJAST ETTER !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! I Bergens Arbeiderblad for måndag 8 januar (på førtitalet) les me :

" Departementet har nekta løyve til å gje ut Gerhard Håland si lærebok i norsk med sideformer (i-forma). Skulestyrar h.v. (hev vore,merknad L.B.M) Severin Eskeland kom med harde hogg mot departementet og statsråd Lars Moen for dette.Denne nektinga er eit brot på føresetnad og lovnad,og vi burde gjera vedtak om eit sendelag til Oslo for å få seia Lars Moen nokre ålvorsord,heldt Eskeland fram,og han hadde god von om at det ville hjelpa."

Inger Indrebø Eidissen skriv i Gustav Indrebø Ei livsskildring,1993,s.235 :

" Men Aschehough og Co,forlaget som gav ut Norsk Grammatikk for Folkeskulen i 1940,den vesle boki som Indrebø streva so mykje med å få godkjend,kom med andre og tridje utgåva ubrigda i 1943 og 1947.I 1957 vilde dei på nyo ha ut boki,med same målsyn,men elles umarbeidd for ein ny pedagogikk :arbeidsskulen.Lærar Rolv Skre i Fana, som kjende Indrebø og hadde samarbeidd med honom vilde vøla um boki "i professor Indrebøs ånd" (brev 2/5 1957 I.I.E).

Men Indrebø-skriftet vart seinka av arbeidet med ny rettskriving.I 1960 drog Helge Sivertsen di meir attende Hjelmtveit-rundskrivet frå 1939, som hadde gjeve rom for i-målet,fritt etter Inger Indrebø Eidissen.

Språknemndsfråsegn og ordskifte i samband med språknemndi.

Jostein Krokvik nemner i Mål og Vanmæle at Ingeborg Hoff var til stades og tala på årsmøtet i Vestlandske Mållag i 1949. Han nemner og eit "vedtak" som årsmøtet gjorde på Grunnlag av talen.Her skal me gjeva att heile den fråsegni som Vestlandske Mållag vedtok :

Vestlandske Mållag vedtok på årsmøtet i Bergen laurdag 10 des. 1949 å senda denne fyreteljingi til Det kgl.Kyrkje- og Undervisningsdepartement :

"Årsmøtet i Vestlandske Mållag vil so sterkt det kan mæla imot at det vert skipa ei språknemnd etter framlegget frå fleirtalet i den fyrebuande nemndi.

Me meiner at at framlegget til fyremålsparagraf,og likeeins til paragraf 4 og 7 er eit avgjort brot på vanlege demokratiske prinsipp.Det vert kravt at nemndmennene på fyrehand skal ha eit godkjent syn på "samarbeidet" millom dei tvo måli.Ei slik einsretting kan på ingen måte sameinast med den fridomen som vitskapsmenn og andre sakkunnige må ha. Uppnemningsmåten vert òg udemokratisk når departementet skal kunna velja og vraka nemndmenn. Ordelaget "norsk folkemåls grunn" er uklårt og vert ulikt tolka.Det nynorske skriftmålet har alt frå fyrste stund vore tufta på folkemålsgrunnen,og må ikkje rivast burt frå dette grunnlaget sitt."

Brevet er underskrive av Hallvard Framnes og Ingvald Ryste.

12 desember 1949 hev Bergens Arbeidarblad (frå no BA) eit upprit frå årsmøtet i Vestlandske Mållag.Her fær me mange smakebitar frå den talen professor Ingeborg Hoff heldt i Vestlandske Mållag i 1949.Det var denne talen som var grunnlaget for fråsegni ovanfor.Hoff hadde vore med i ei fyrebuingsnemnd til Norsk Språknemnd.Ho hadde sagt seg usamd i dei paragrafane som er refererte ovanfor m.m. Hoff trudde ikkje at språkvoksteren var so fri som mange vilde ha det til.Alt i folkeskulen møter borni tvang i og med dei må læra å skriva eit mål som ikkje er likt talemålet. Hoff meinte at det kunde vera høvelegt å skipa til målakademi eitt for kvart mål.Akademii må vera med å fremja måldyrking slik at båe måli vert best moglege.Dei må setjast saman av dei beste menn og kvinnor.Dei som kann målet best.Ho hadde ikkje tru på at språknemndi vilde roma dei mest kunnige målmennene.

I uppsettet til den fyrebuande nemndi heitte at kvar samskipnad eller institusjon skulde gjera framlegg um dubbelt so mange målsmenn som dei skal ha i nemndi,og so skulde departementet velja millom deim.Dette siste hadde Hoff svært mykje imot.Uppnorskingi må byggja på nynorsken. Med dei retningslinone som fyrebuingsnemndi legg upp til vil nynorsken tapa,meinte Hoff.

BA skriv at det er ein gamal regel at ein t.d. hev rett på t.d. tvo målsmenn i ei departemental nemnd skal ein gjera framlegg um minst fire.Men det var det ingen som kom inn på årsmøtet.Dei trudde visst dette var eit nytt påfunn,skriv BA.

Trass i desse hoverande merknadene frå BA, kann me slå fast at Vestlandske Mållag ikkje var åleine um å kritisera uppnemningsmåten.Einar Haugen Riksspråk og Folkemål,s.155 refererar frå ei fråsegn Universitetet i Oslo kom med :" Det ble kritisert at departementet skulle ha rett til til å peke ut medlemmer istedenfor institusjoner som ikke selv benyttet sin oppnevningsrett,og til å velge ut medlemmer og varamenn blant de utnemnte." Universitetet i Oslo var elles sers kritisk til tilnærmingsformuleringane. Haugen viser til at liknande kritikk kom frå universitetet i Bergen og frå lærarhøgskulen. Ingeborg Hoff og Vestlandske Mållag stod ikkje åleine.

Når det gjeld tilnærmingsparagrafen i retningslinone er det verd å bita seg merkje i kva Kjell Venås skriv um den i Vestmannen nr.9 1993 : Det er velkjent at programmet " tilnærming mellom dei to måla på norsk folkemålsgrunn" vart ein snåvestein for mange einskilde,for samskipnader og språkorgan og jamvel departement og regjering.

Hallvard Framnes samanlikna den uppnemningsmåten som fyrebuingsnemndi la upp til med nazi-styret under krigen.Rolv Skre meinte at uppnemningsmåten var i strid med demokratiske prinsipp.

BA innleider eit ordskifte med formannen i Vestlandske Mållag.Det fall tydelegvis bladstyret tungt for brystet at Framnes samanlikna retningslinone for språknemndi med nazistyret under krigen.Bladstyret hevdar at det er naturleg at utnemningi til språknemndi skal skje med avgjerande utnemningsrett til departementet.Departementet må kunna tryggja seg at dei som kjem med i nemndi er lojale til det uppdraget dei hev fenge. BA hevdar at fleirtalssynspunkti må vera rådande i målspursmålet som i andre spursmål,og Vestlandske Mållag brukar å vera flittige til å hevda maktpolitiske påbod,segjer BA vidare.

Framnes hevdar at det finst spursmål som korkje kann eller skal avgjerast med fleirtalsmakt.Kjernen i demokratiet er vyrdnaden for einmennet eller individet,og dimed for mindretalet sin rett,difor toler ikkje demokratiet nokor form for meiningstvang.Alle syn må få gjera seg gjeldande med den indre tyngd dei hev.Argumenti må vegast ikkje teljast. Når ein politikar hev gjort seg upp ei meining i ei sak fell det naturleg for han å velja fagmenn utfrå hans eige politiske syn og ikkje utfrå objektive umsyn.I målspursmål må fagmannen gå fyre politikaren same kor glup politikaren enn måtte vera.

Det er lang tradisjon for å lata dei glupaste måldyrkarane få styra målvoksteren.Å sleppa dei hagaste fram er eit viktigt demokratisk prinsipp,hevdar Framnes.Ivar Aasen,Marius Hægstad,Lars Eskeland,Nikolaus Gjelsvik,Gustav Indrebø,Olav Aukrust og Jens Tvedt er døme på dei beste i norsk målreising.Ingen av desse kunde ha late seg binda på ein slik måte som språknemndi legg upp til.

Nazistane einsretta organsisasjonar og institusjonar.Dei sette inn som hadde det rette synet og vraka alle dei tillitsvalde.I samband med språknemndi held ein formelt på demokrati.Folket skal ha sine målsmenn,men i realiteten er det berre dei som er samde med topp-politikarane (mitt uttrykk,LBM.) som fær sleppa fram.Kvar vert det av representasjonsretten til samskipnader og institusjonar når departementet kann yverprøva dei same samskipnadene og institusjonane og peika ut andre målsmenn enn dei dei sjølve vil ha ? Representasjonsretten er eit sentralt demokratisk prinsipp,hevdar Framnes.

AVRUNDINGSORD

Her hev me berre kunna koma inn på nokre av dei mest umdiskuterte spursmåli knytt til skipingi av språknemndi,og til det arbeidet Vestlandske Mållag gjorde med å gjeva ut hjelpebøker med tradisjonelle former.

MÅLBRUKEN VED UNIVERSITET I BERGEN, bolk 2

På slutten av 1950 tek Vestlandske Mållag upp att saki um målbruken ved universitetet.Dei sender brev til universitetet 23 november og publiserar det i ei av bergensavisone 06.12. Vestlandske Mållag (frå no VM) ved styret gjer greida for den utvikling som hev vore sidan universitetet vart påtenkt frå fyrst av. Styret viser til den breide uppslutnaden som målfolket samla for eit reint nynorskuniversitet. Styret mæler mot dei som hev tolka kravet um nynorskuniversitet soleis at universitetet skulde vera eit eksklusivt nynorskuniversitet. Styret hev tenkt at me hev tvo mål i landet,og når målreisingi mot det danske målet hev kome lengst på Vestlandet,vilde det vera naturleg at eit universitet med hovudsæte på Vestlandet skulde vera eit nynorskt universitet. På førti-talet skal det ha vore eit massemøte av studentar. Møtet gjekk inn for måljamstelling. Dette fekk styrnaden ved Bergen Museum til å venda seg til departementet.Dei søkte i departementet um at nynorsk og bokmål måtte vera jamstelte mål ved universitetet.

Lite eller inkje er kjend um kva Bergen Museum hev gjort vidare i denne saki. Styret i VM viser til at professor Trumpy hev skrive i Bergens Tidende 10.05.1948.Han segjer fylgjande. " Bergens Museums (har) enstemmig med tilslutning fra begge målleirer - vedtatt å gå inn for likestilling mellom de to målfører."

Målmannen Maritn Birkeland sat i styret for Bergens Museum,men han var ikkje til stades på eit styremøte der målbruken til univerisitetet vart teke upp til dryfting. Etterpå hev Birkeland gjeve ei protokolltilførsla der han segjer seg samd med vedtaket i styret. VM hev fenge brev frå Martin Birkeland um dette. I brevet frå 2.10.1947. segjer Birkeland dette :

" Då sa eg at eg var samd i vedtaket om jamstelling av måla. Men då var føresetnaden at det vart ei verkeleg jamstelling og ikkje berre eit papirvedtak. Dette ynskte eg ført til protokolls."

VM hev fylgt arbeidet i tilknyting til universitetsadministrasjonen og meiner at det er audsynt at universitetet ikkje hev retta seg etter vedtaket. Vestlandske Mållag hev saksa yrkjesutlysingar ved universitetet i perioden 11.02.1950-31.10.1950.I denne bolken hev det vore utlyst 19 stellingar frå universitetet.Ei av lysingane var på nynorsk. Lysingane er saksa frå Norsk Lysingsblad. VM understrekar dessutan at det ikkje var sett krav til kunnskap i nynorsk eller tame i å bruka dette målet ved utlysingane.

VM konkluderar med at vedtaket hev vorte det Martin Birkeland ikkje vilde vera samd i ,eit papirvedtak. Både styret ved Bergens Museum og professorkollieget gjekk inn for jamstelling.Dei var sameinte um dette. Ålmenta må no tru at universitetet bryt med desse vedtaki,og det kann ikkje universitetet vera tent med. VM bed um at universitetet sender ut ei utgreiding um kva universitetet gjer til å fremja jamstelling. Kva for nokre retningslinor fylgjer universitetet i dette arbeidet,spør VM.Til avslutning peikar VM på alt det lønlause arbeidet som er gjord for nynorsken." Det vil kjennast som vantakk og svivyrding um den nye høgskulen på Vestlandet ikkje berre ser burt frå sin eigen fyresetnad til statsmaktene,men og set seg ut yver dei fyresegnene um målbruk i statstenesta som no gjeld."

VM fær svar frå Leif J.Wilhelmsen ved universitetet.Det gjeng ikkje fram av lagsprotokollen til VM kva tid svaret er prenta i Bergens-pressa. Svaret er sendt 15.12.1950. Svaret er på nynorsk ! Wilhelmsen meiner at VM hev mistydt det vedtaket som vart gjord av Bergens Museum." Mållaget tykkjest meina at dette vedtaket om jamstelling mellom nynorsk og bokmål er eit slags kompromiss mellom mållaget sitt krav om nynorsk styringsmål på den eine sida og gjeldande lov og fyresegner om målbruken i statstenesta." Vedtaket ved Bergens Museum bygde berre på at styret sannkjenna at lov um målbruk i statstenesta jamsteller dei tvo måli. Wilhelmsen meiner at vedtaket hev tilbakevist kravet frå mållaget um nynorsk styringsmål. Bergens museum hev soleis òg gjort det klårt at det ikkje vil vera serreglar for målbruken ved universitetet.

VM etterlyser ei avgjerd frå universitetet. Me hev vore klåre nok.Det hev ikkje kome upp nokor serlov.Det er vanleg lov um målbruk i statstenesta som gjeld for oss. Wilhelmsen viser til rundskriv nr.25 1947 ved kyrkje-og undervisningsdepartementet.Det er desse retningslinone me freistar å halda oss til,med full vilje til lojalitet til båe sider. Krav eller tilrettevisingar frå mållaget vil alltid verta granska med interessa,skriv Wilhelmsen."Men første føresetnaden må sjølvvsagt vera at kritikken byggjer på lov og føresegner,ikkje på eit udefinert eller subjektivt jamstellingsprinsipp."

VM kommenterar svaret frå universitetet i Dagen 25.01.1951. Hallvard Framnes takkar for viljen til å koma inn på realitetane i saki. Formannen meiner at universitetet tidlegare ikkje hev sagt klårt frå kva dei meiner med umgrepet jamstelling. No hev dei peika på lov um målbruk i statstenesta. Det var uppklårande. Formannen vender attende til den analysen VM hev gjort av målbruken ved utlysing av postar i 1950. Han meiner at umgrepet jamstelling er eintydigt. Embetsmennene hev rodd seg burt med at dei ikkje hev lært nynorsk,og for mange gamle tenestemenn hev dette vore rett,men dette held snart ikkje lenger.

Sume hev lagt ut jamstellingi soleis at ein berre skal tola det eine målet likso vel som det andre. Men etter rundskriv nr.25 1947 er ikkje dette nok. Her heiter det m.a." ...Ikkje berre såleis at styremaktene skal tola det eine liksåvel som det andre,men aktivt gå inn for å bruka det eine likeså vel som det andre målet." Det var på tide med innskjerpingi frå 1947,meiner Framnes. Det hev vore ein haltande og ujamn praksis i jamstellingssaki. Mange hev tenkt at jamstelling er at statskontor hev skjema og prentesaker i båe målformer og at dei nyttar nynorsk når det kjem brev på nynorsk.

Me hev lang røynsla for at samhug millom tenestemenn som er motviljuge til nynorsken kann byggja seg upp til ein kuldefront mot nynorsk. Folk frå båe mållæger må kunna rekna med like stor skynsemd og hjelpsemd frå styringsverk og tenestemenn,same kva målform dei nyttar. Tilhøvi hev derimot vore so rangsnudde her til lands at me må rekna det for ein stor ting at tenestemennene godtek at me vender oss til dei på nynorsk.

Framnes segjer seg leid for at direktøren peikar på at universitetet er ein riksinstitusjon og ikkje berre hev Vestlandet til distrikt. Tanken hev utspring i tanken um at nynorsk er eit vestlandsmål,meiner Framnes. Dette er korkje sant eller i samsvar med jamstellingsprinsippet,slær han fast. Framnes viser til at det no visst nok er 281 kommunar som hev nynorsk målform.204 hev etter segjande bokmål.Nynorsken er i fleirtal i kommunane i landet,og det hjelper soleis ikkje å gøyma seg bak at ein er ein riksinstitusjon.

Målordskifte i 1950

I 1950 braut det ut eit ordskifte i Morgenavisen i Bergen umkring eit bispeval som hadde vore.Striden dreia seg um kva målføre ein bisp for Bjørgvin Bispedøme burde bruka. I eit innlegg i Morgenavisen 28.03.1950 gjer Hallvard Framnes greida for saki utfrå synsleitet til Vestlandske Mållaget. Framnes understrekar at bispen må kunna nytta den målformi som er naturleg for han. Han kritiserar dei på den norskdanske sida som fyrst og fremst vil ha ein bisp som talar norskdansk og som sekundært vil ha ein bisp som kann båe målformer.

Framnes meiner at synsmåten til dei norskdanske set nynorsken på andre plass. Han gjeng inn for at bispen i Bjørgvin fritt må kunna nynorsk,utan at han må spyrja seg um kva som er fleirtalsmål kvar gong han gjeng på preikestolen i ein kyrkjelyd. Det er naturleg at Bjørgvin bispedøme fær ein nynorsk bisp avdi dette umrådet er største nynorskdominerande umrådet i landet. Um bergensarane held fast ved at bispen skal tala norskdansk i Bergen,kann nynorskmindretal i andre luter av landet krevja den same retten for seg. Då er eg redd for at mange bispar vilde koma til kort i embeti sine,og det vil ikkje Vestlandske Mållag krevja.Bispen må få nytta morsmålet sitt.

Målmannen Viktor Krüger er usamd med Framnes i dette.Saman med ein tridje debattant,Sverre Riisøen,kallar han dette lite sømeleg (innlegg 17.03 og 22.03).Det må vera rett at han tek umsyn til folkeviljen og t.d. brukar bokmål i Bergen. Men fyresetnaden må vera at han kann båe måli, held Krüger fram.Då må han ha lært båe målformene. Eg trur nok det må setjast visse krav til um kvalifikasjonar i målvegen hjå dei som skal taka yver eit embete.Det kann ikkje vera urimeleg å krevja at den som skal ha eit embete må fylla dei vilkåra som lov og rett set for stellingi.

Sverre Riisøen skriv :" Det står fritt for enhver å nytte det målføre som faller naturlig for ham eller henne." Riisøen hevdar at Vestlandske Mållag sende eit upprit til styresmaktene i 1948 der det heitte seg at  :" Den nye bispen skulle forplikte seg til ikke å nytte riksmål." Vidare skriv Riisøen : Da Ragnvald Indrebø sa fra at han selvsagt ikke kunne bøye seg for et slikt usaklig krav,var også Vestlandske Mållag ferdig med ham."Me røystar på Madland",sa Olav Hoprekstad.

At målkravet frå Vestlandske Mållag ikkje var heilt utan grunn kann ein få kunnskap um ved å lesa Oddrun Grønviks Målbruk i offentleg teneste i tida 1930-1940,Samlaget,1987,s.236. " Tenestemålet i fleirkommunale -regionale- tenestekrinsar var regulert av punkt 3 i føresegnene.Der det heitte at " fleirtalet av herad og byar innan tenestekrinsen " batt målbruken i heile tenestekrinsen."

Nynorsk adminsistrasjonsmål ved universitetet i Bergen

Innbaka i ordskiftet um bispar og målform fylgjer det i dei same innleggi eit ordskifte um eit krav som Vestlandske Mållag tidlegare hev gjenge inn for. Kravet gjeng ut på at nynorsk skal vera administrasjonsspråk ved universitetet i Bergen. Og det vert vist til eit stykkje Eirik Hirth hev havt um den same saki 13 mars i Bergens Tidende. Eg nyttar attgjevingar frå Hirths innlegg frå innlegget til Riisøen. Hirth hev peika på at då universitetet vart skipa bad Vestlandske Mållag um at styringsmålet måtte verta nynorsk.Men kravet vart avvist. " At godt og vel 900 av dei fremste ( kvinnor og menn her vest,frå Rogaland til Møre og Romsdal studde kravet saman med 5 fylkesting og alle landsgymnas,hjelpte ingen ting".

Eirik Hirth finn åt at årsmeldingi frå universitetet inneheld mest berre bokmål.Han meiner at dette er eit klårt brot på måljamstellingi.Riisøen meiner at Hirth hev eit for mekanisk syn på kva som er jamstelling.Han kallar Hirth fanatikar.

Hirth hev i tillegg til dette sett fram tanken um å få til åtgjerder for å betra stoda for nynorsken.Han skriv :" M.a må minst eitt av svari ved universitets- og høgskuleprøvone vera på nynorsk. " Hirth held fram framleis etter Riisøen. "Fyrr den saki vert stetta, fær me ikkje på styringsverket og embetskontori."

Viktor Krüger skriv at det var eit stort folkefleirtal som stod bak kravet um nynorsk administrasjonsmål ved universitetet i Bergen.Tenestemennene ved universitetet hev ikkje synt nokon ans for dette kravet." Sanninga er at vi har eit tenestemannsdiktatur i målvegen.Eit diktatur som ikkje kvir seg for å setja seg ut over lover og føresegner.At ikkje Riisøen har fått kjenne det,kjem av at han ikkje er målmann og ikkje brukar nynorsk."

_________________________________________________________________________________ Skifte frå den gamle striden der Vestlandet stod sterkt til at Oslo er ute etter å knekkja ned heile striden til noko nøytralt. Viktig vendepunkt. Legg merke til kva som skjer folkehøgskulen.

MÅLPOLITIKK OG RETTSKRIVING

Eit tridje punkt i ordskiftet millom Riisøen og Krüger openberrar at målmannen Krüger er samnorskmann. Riisøen peikar på at bergensarar vert tvinga til å skriva avisa,endå dei segjer avisen og endå formi avisen er den tradisjonelle. Riisøen meiner at språkøyra og språksamanheng vert sett til sides for ei kunstig rettskriving. Det er ein mekanisk prosess som er under utvikling,skriv Riisøen.

Riisøen kjem lenger ute med skuldingar mot målrørsla. " Vestlandske Mållag er ennå ikke ferdig med tvangslinjen.Og Noregs Mållag gir ikke sin kollega mye etter.Det fins ingen vei tilbake til det samspill mellom motsetninger,som er en kulturell og sosial nødvendighet,enn appellen til det enkelte menneskes språklige samvittighet." Både samnorsken og striden for jamstelling vert slegen saman her. Det er lokale stridsinnlegg frå Vestlandske Mållag som fær Riisøen til å skriva i Morgenavisen. Argumenti hans både mot kravet um nynorskbisp og mot nynorsk administrasjonsmål er lite haldføre. Men striden mot samnorsken gjev innlegget tyngd.

Samnorskmannen Krüger tek upp samnorsktråden frå Riisøen. Krüger lagar polimikk av samnorsken. Han sitererar noko Sigurd Hoel skal ha sagt... Hoel hevdar at det er den (1938- rettskrivingi,LBM) som har skulda for at tyskarane slapp inn i landet i 1940. Krüger fleipar i det heile med kritikken mot samnorsken. Motstandarane av 1938-målbrigdet gjer målbrigdet til stor-syndebukken." Hirth og Riisøen er i same båten : Det dei har lært og fått kjært er i ferd med å ta nye former.Anna er det ikkje som skjer." Elles skriv han : Nå svarer vel Riisøen at språket er ei organisme som ikkje toler oppblanding frå folkemålet.Eg skal ikkje vente at han vil gje slepp på "en smuk romantisk drøm",... Samnorskmennene var snare til å knyta riksmålsmenn og høgnorskmenn saman i slike ordskifte. Seinare hev dei trekt attende den hardsette lina mot riksmålsfolk. I dag er det vel ikkje mange målmenn som vilde forsvara at bergensarar skal tvingast til å skriva bokmål med a-endingar. Dette gjer Krüger ut frå fleirtalsargumentet.

Sigmund Skard syner ei viss evna til sjølvrefleksjon i Målstrid og massekultur,1985,s.88. : " Men sjølve striden gjorde det klårt at samanstøypinga av dei to målformene våre likevel reiser langt større vanskar enn mange før hadde tenkt. I båe språk er det tale om ei levande målkjensle hos større eller mindre grupper av menneske. Den opererer med skilmerke som ein ikkje utan vidare kan diskuterast bort." Dette klårsynet som Skard syner upptakt til her hadde Hallvard Framnes alt i eit ordskifte i desember 1949. Her skriv han mot fleirtalsargumenti at : " Argumenti må vegast ikkje teljast." Denne visdomen burde koma høgnorsken til gode i 1990-åri og inn i det nye tusundåret.

Sitat til bruk seinare: Ingeborg sitert frå s.20 i lagsprotokollen til Vestlandske Mållag.Dei nynorskmennene som var med i den fyrebuande nemndi meinte det vèl.Men dei hev levt i Oslo-miljø so lenge at dei hev vorte redde for at nynorsken kann tapa.Dei ser ikkje den veldige kraft som ligg i talemålet i bygdene.Dei trur at det skal verta eit godt mål av bokmålet.Dei ser ikkje at dei er med og riv burt grunnlaget for norsk mål.

FOLKEHØGSKULANE OG SAMNORSKEN

Sigmund Skard og andre mektige i landssamanheng bankar inn folkehøgskule.

Fana Folkehøgskule i Bergen Voss Hardanger - kristenfag Sunnhordland - Sigurd Sandvik

Idag Åsane folkehøgskole - Bergen Manger

09.01.1951 les me i ei Bergensavis at Vestlandske Mållag årsmøte. På årsmøtet kjem det upp ei sak som Vestlandske Mållag skulde koma til å taka upp seinare. I eit kraftutbrot gjeng Severin Eskeland til felts mot sume lærarar i ungdomskulane/(den gamle nemningi visst nok berre for dei kristelege folkehøgskulane). " Sume av ungdomsskulane har nokre handsylar som berre toler ein vokal ;a.Vestlandske Mållag må beda ungdomsskulane om å vera romslege,soleis at heimemålet til elevane kan koma best mogeleg fram i sin heile klang."

14 september 1952 kjem saki uppatt i Bergens-pressa. Vestlandske Mållag innleider eit brev/upprop til folkehøgskulane med å ynskja dei lukka og framgang i det nye arbeidsåret.Folkehøgskulen hev vore med å nøra sansen for det norske,og nynorsken hev jamnast stade sterkt i folkehøgskulen.I det seinaste hev det likevel koma klagor til Mållaget frå foreldri og elevar.Det er norskupplæringi som er emnet for klagone. Årsmøtet hev bede um at styretvender seg til folkehøgskulane og mæler fyre um saki,held brevet fram.

" Det er sume lærarar som rettar heller hardhendt til læreboknorsken (eller til "samformer" utanfor normalen) slike former som er tillatne i skriftlege arbeid,og som høver godt med bygdemålet og med nynorsk skrifttradisjon."

Det hev inkje å segja kva målpolitisk syn læraren hev." Den fridomen han sjølv nyt godt av,har han ikkje lov til å minka for elevane." Elevane vil læra det som vert rekna for god norsk i dag,ikkje det som kann verta rekna for god norsk i framtidi.Lærarane må derimot hjelpa elevane fram til stødleik i rettingane sine,so at dei kann få fram det vene og heilslege i målføringi i samsvar med bygdemåli. Ingen elev må kunna segja at det vert drive utrydjingsjakt på sernorske ord og segjemåtar i dei skriftlege arbeidi hans. Folkehøgskulen må syna romsemd for norskmålsformer og i pakt med tradisjonen sin stydja fram den norske målreisingstanken.

Vestlandske Mållag fær etter måten snøgt svar på tiltale frå folkehøgskulelærarane Ingjald Bolstad og Bjarne Slappgard. Dessutan fær VM brev frå tilsynsmannen for folkehøgskulane,Kristen Ørbeck Sørheim.

Svaret frå Ingjald Bolstad held fram at folkehøgskulelærarane er bundne til å læra elevane gjeldande rettskriving. Hallvard Framnes meiner Bolstad hev mistydt rundskrivet frå VM. Me hev ikkje skrive noko um at me sett oss i mot at folkehøgskulane lærer elevane gjeldande rettskriving.Me hev ikkje teke til orde for å gå utanum gjeldande rettskriving. Men elevane må få nyta den fridomen som finst innanfor gjeldande rettskriving. Det er klagor yver at elevane ikkje fær denne fridomen som me hev teke utgangsstoda vår i,held Framnes fram. VM hev ikkje meint å slå ned på folkehøgskulen i seg sjølv. Dette innlegget stend på prent i bladet Hordaland.

Bjarne Slappgard sender 29 september eit brev til tilsynsmannen for folkehøgskulane.Slappgard hevdar at folkehøgskulane arbeider tungt og at Mållaget difor må stellast til rekneskap for slike ålvorlege skuldingar.Han set upp eit tripunktskrav til Vm. VM skal peika ut dei skulane dei siktar til.Nemna namn på dei lærarane det gjeld so dei kann få forsvara seg. Dersom 1 og 2 ikkje vert gjord vil Slappgard at VM tek rundskrivet attende og bed um orsaking til dei "skuldlause" skulane.

Tilsynsføraren for folkehøgskulane, Kristian Ørbeck Sørheim, skriv fylgjande eit brev til VM,sitat frå brevet : "... Då eg skal føra tilsyn med opplæringa i folkehøgskulane,torer eg med dette be Dykk senda meg oppgåve over kva folkehøgskular (og lærarar)De siktar til i rundskrivet Dykkar dagsett 14 september 1952.Eg takkar føreåt for svaret."

Til dette svarar Hallvard Framnes 30 oktober i brev til tilsynsmannen. Han hev òg eit innlegg i Hordaland i slutten av november eller tidleg i desember.Innlegget er sendt 26 november. Framnes skriv at styret i VM ikkje hev havt i tankar å retta noko åtak mot einskilde skular eller lærarar.Me ser på folkehøgskulen som ein samarbeidsven. Styret trur elles at lærarane på folkehøgskulen stort sett ser likt på framgangsvegane som styret.Styret vil difor gjeva ei vensam og varsam uppmoding til skulane og lærarane.

Det vilde ikkje vera i samsvar med upptaket vårt å peika ut einskilde skular eller lærarar og føra klagemål for tilsynsmannen.Det vilde vera mot den samarbeidsånad som bør råda millom stridsbrør. Det vilde dessutan høva ringt med den frie stoda under personlegt andsvar som hev sermekt folkehøgskulen. Styret vende seg beinveges til folkehøgskulane,og me tykkjer ikkje at dette er å taka seg større rett enn det ein friviljug samskipnad hev. Me vil ikkje skuva fram foreldre,elevar og folkehøgskulevener i skotlina. Det vil ikkje VM vera med på. I innlegget i Hordaland tilbakeviser Framnes at han hev drive med personforfylgjing. Skuldingar um dette hev kome frå Bjarne Slappgard og Jakob Naustdal.

Dette ordskiftet er eit prov på kor kjenslevore og innfløkt målspursmål kann vera.Vestlandske Mållag må ut for å forsvara ein rett som mange elevar etter kvart måtte kvida seg for å krevja. Det må ha vore hardt å vita at rettane til å nytta norskmålsformer var i ferd med å kverva avdi elevane fekk mindre og mindre uppfylgjing gjenom lærebøker og i sume høve gjenom undervisningi òg. Vanskane med å nå fram syner seg i fulle drag. Skulane vilde ikkje verta yvervaka. Serleg vanskeleg kunde det vel vera når meir eller mindre uttalte samnorskvener fekk ålmenne uppmodingar um å vera opne for dei valfrie formene innanfor norskmålstradisjonen. Då kunde det målpolitiske ordskiftet i hop med reint formelle spursmål braka saman. I tillegg til dette kjem sjølve upplysningi um skrivereglane som kunde vera ihopfløkt nok.Rettskrivingi var stødt under offentleg diskusjon,og mange løysingar kunde veljast.

Målpolitiske alliansar.

Det er kjend,og eg hev og vil skriva ein heil del um ulike målpolitiske alliansar.Eit lykjelord i denne samanhengen er kontakt eller mangel på kontakt.Kontakt millom målfolk på Vestlandet og i resten av landet,Kontakt millom personar med ulikt målsyn.Korleis var kontakt- og kommunikasjonsvilkåri i den tid då dei målpolitiske alliansane vart bygde ?

Fyrr me kann koma inn på dette må me tenkja oss inn i dei kvalitative skilnaden millom vårt og den tids samfund.Oslo kontrollerte ei rad viktige einskildråder innanfor den norske skriftspråksdaningi og det intellektuelle livet i Noreg.Stutt kann me snakka um tvo slags kulturberarar innanfor målrørsla.Dei som var knytte til m.a. universitetet og sentraladministrasjonen i Oslo og dei som skilde seg på einskildskular og einskildinstitusjonar utyver landet.Universitetet i Bergen fær vel lite å segja i all fall fyrr 1960.

Dette gjev oss grunnlag for sume understrekingar.Dei som vert kulturberarar i målrørsla hev i mange tilfelle vore gjenom ymse former for sosialmobilitet.Sosiologane snakkar m.a. um tvo former for sosialmobilitet.Den eine formi er karrieremobilitet.Den andre er generasjonsmbilitet.Generasjonsmobiliteten uppnår ein gjenom utdaning.Gjenom utdaningi vinn ein høgare sosial rang enn foreldri,ofte faren.Dette er truleg den mest vanlege formi for sosialmobilitet millom høgnorskvenene.Krinsen kring Olav Hoprekstad,Olav Vevle og sume andre hadde etter det eg veit gjenge gjenom ein generasjonsmobilitet.Fedrane deira var knytte til bondesamfundet og ålmugen. Mange av dei eldste fekk ein seminarplass,men det hende vel òg at dei fekk seg universitetsutdaning.I alle fall vart dei yrkesmenn på Vestlandet.Utdaningsvoksteren og utdaningsvegane innanfor realskular,gymnas og universitet hev ei heil soga for seg,og me kann ikkje koma meir inn på det her.

Karrieremobiliteten var nok meir vanleg millom dei kulturberarane som stod fremst i Oslo.Lat meg nemna nokre kjende målmenn i Oslo.Halvdan Koht hadde foreldre som rekna seg som embetsmannsfamilie. Koht miste rett nok faren ung,men det hindra han ikkje i taka ein universitetseksamen.Sigmund Skard hadde ein far som var skuledirektør i Kristiandsand.Halldis Moren Vesaas hadde ein far som var forfattarar og som arbeidde med teater og mykje meir.Me må kalla han ein svært sentral kulturarbeidarar.Etterkomarane etter Marius Hægstad må nemnast.

Sosial mobilitet kann skapa geografisk avstand.Dei fleste utdaningsstadene og kulturberarknutepunkti ligg i byane.Sosial avstand millom dei som hev uppnått sosial mobilitet og andre gjerne folk frå heimstaden kann uppstå. Lojalitetsband med formell eller uformell tilknyting og rangsbinding millom menneske som hev uppnått karrieremobilitet kann spela seg ut. Utdaning kann skapa vinnarar og taparar.No er det ikkje visst at ein hev nokor klår vinnar og taparhaldning knytt til høg utdaning på denne tidi,men me hev mange vitnemål um at dei som hadde høg utdaning og viktige posisjonar i samfundet vann respekt. Lektor Framnes og skulestyrar Eskeland er titlar som vert nytta mykje i presseupprit. Endå høgare rang hadde/hev professortittelen. Når Hallvard Framnes sette seg upp mot professor Skard m.fl. fekk han tilnamnet i-målsgeneral. Denne tittelen kunde tolkast både som ein heider og som eit teikn på at han ikkje nådde høgt nok fram i kraft av lektortittelen.

Dei geografiske grensone var meir umsluttande på denne tidi.Det var meir kostesamt og meir tungvint for folk utanfor Oslo å koma til byen. Og like eins var det kostesamt og tumgvint å halda uppe kontakt millom Oslo og andre luter av landet.Telefon,radio og fjernsyn og andre kommunikasjonsmidlar var lite utbygde og sosiale gode hopa seg upp millom dei resurssterke. Det var dei som hadde uppnått karrieremobilitet som hadde best høve til å gjera seg gjeldande både offentleg i form av ytringar i dei medium som fanst, fyrst og fremst avisone, og privat gjenom å kontrollera kven som skulde koma inn i ymse postar både i mållag og i nærskylde tiltak. Dei hadde høge løner og sosial kontroll gjenom kjenningar.

Ei sterk tilknyting millom trikløveret Alf Hellevik, Helge Sivertsen og Sigmund Skard må det ha vore. Skard var eit naturleg innslag i Studentmållaget i Oslo både som fyredragshaldar og som debatant. Hellevik og Sivertsen sat i rettskrivingsnemnd saman,jmf.annan stad i dette skriftet. Seinare kom Skard og Hellevik med i språknemndi,medan Sivertsen vart statsråd. Sigmund Skard skriv at han mana sitt eige parti,Arbeidarpartiet,til " å stø samnorsklina aktivt." Helge Sivertsen var sentral i utformingi av kulturprogrammet til AP,og det er svært sannsynleg at Skard mana Sivertsen til å halda fram samnorsksynet innetter i partiet. Skard samla dessutan skiftande gruppor av målfolk på arbeidsplassen sin på amerikansk institutt.

Når eg hev peika på skilnadene millom ulike former for sosial mobilitet er det viktigt å understreka at det fanst like vel visse samse drag millom målfolk.Kulturinteressa kunde vera like stor hjå professor Koht i Oslo som hjå yverlærar Hoprekstad i Bergen. Eirik Hirth og Hallvard Framnes kunde vera vel so kunnige som mange norskfilologar ved uneiversiteti. Alle partar var tusundkunstnarar på sitt vis. Dei hadde ulike verkeumråde. Men den viktigaste jamlikskapen millom deim var truleg at dei var avhengige av at staten greip inn i målreisingsarbeidet. Hans Fredrik Dahl understrekar denne bindingi til staten. Han opererar ikkje med ulike former for sosial mobilitet,men han understrekar at folk som Liestøl og Middtun var "... framtredende representantar for den blomstrende målgenerasjonen som var født i 1880-årene og som i tette rekker rykket inn i skoleverket i mellomkrigstiden og til slutt bekledte rektor- og inspektørstillinger over hele landet.Det var en generasjon som visste hva den ville.Men dens innflytelse hang på muligheten for å virke gjennom statens organer.Kringkastingen skulle bli et nytt eksempel på det." s.300,Dahl 1975.

Skilnaden millom den jamne målmannen som Dahl skildrar og dei som uppnådde karriere mobilitet var at rektorane og inspektørarane var underlagde høgare organ,medan karrieregjerarar som Midttun og Liestøl var ein del av dei høgare organi. Det var Liestøl,Midttun og Koht som i høg grad var med på å forma målpolitikken. Men det fanst andre mektige aktørar både i politikken og i andre tilknytingar.Serleg viktige ser det ut til at folk som Didrik Arup Seip,Håkon Lie og Jens Hundseid var.Seip vart riksmålsprofessor trass i at han hadde vore målmann i unge år.I avisa den 17 mai skreiv han innlegg på eit slags blandingsspråk ved minst eit høve på 1920-talet. Seip hadde ei fortid i samskipnaden Østnorsk Reising som arbeidde mot høgnorsken og klassiske former som i-endingane. Håkon Lie og Jens Hundseid ynskte å fremja folkemålet og var sers kritiske til høgnorsken.

Når samnorskpolitikken vann fram kann ein knyta dette til tvo perspektiv.Det eine er målagitasjonsperspektivet knytt til Kohts tankar.Det andre er eit ålment reaksjonsperspektiv frå den norskdanske sida.

Reaksjonen mot nynorsken og i serleg grad høgnorsken leidde fram til eit svært press mot framståande Oslo-målmenn som og karrieregjerarar som Koht,Midttun og Liestøl og etter kvart Sigmund Skard. Når riksmålsreaksjonen kunde ytra seg mest styrlaust frå sume hald med t.d. sjikane mot einskilde målbrukarar i kringkastingi og med ein umfattande underskriftsaksjon mot Midttun. Hans Fredrik Dahl (ibid,s.300)." Midttuns utnevnelse i november 1933 vakte reaksjoner som målfolket knapt hadde drømt om.En eksplosiv protestbølge bredte seg over store deler av østlandet.Riksmålsforbundet trykte opp ferdige brevkort med protest mot Midttun og landsmålet adressert til NRK`s styre og lister ble lagt ut på kontorer og arbeidsplasser."

Når Koht tidlegare hadde agitera so hardt for samnorsk og folkemål mot høgnorsken var det ikkje vanskeleg å slå inn på denne kompromissvegen for han.Kor langt Midttun og Liestøl vart pressa til å finna eit slikt kompromiss av andre enn Koht og kor langt dei godtok Kohts politikk kann nok diskuterast.Men personleg heller eg mest til at det norskdanske reaksjonsperspektivet var dominerande og avgjerande for dei tvo.

Det vil føra for langt å gjera ei endeleg dryfting millom Kohts målagitasjonsperspektiv og det norskdanske reaksjonsperspektivet her.Hovudpunktet i denne framstellingi hev vore å understreka grunnlaget for dei tvo flokkane innanfor målrørsla,dei samnorskvenlege og høgnorskvenene utifrå ulike former for sosial mobilitet. Skilnadene millom karriremobilitetsmenn som Skard, Midttun og Liestøl og generasjonsmobilitetsmenn som Framnes,Hirth og Hoprekstad kann generaliserast til ein hovudskilnad millom samnorskmenn og høgnorskmenn. Denne skilnaden er heilt sentral for dei som vil skyna ein avgjerande del av bakgrunnen til den høgnorske tilbakegangen.

Vilkåri for høgnorsken og um NRK og norskdansken

Målet i NRK konsoliderte det norskdanske standartalemålet.Dei målpolitiske alliansane gav grunnlag for skilde ut ikkje berre målfolk,men òg dei norskdanske. I og med at Arbeidarpartiet hadde vore med på å godkjenna målbrigdet og investert ein god del politisk prestisje på det,heldt folk flest i og kring partiet fast ved ortografien,rettskrivingsbrigdi,innanfor norskdansken,men dei let spursmålet um radikale og konservative former liggja meir ope. Dei moderate innanfor den norskdanske sida kunde stødt segja seg nøytrale. Dei la inn ei radikal bokmålsform no og då, men då det radikale gjekk av moten trekte dei desse formene attende. Sentrale aktørar innanfor målrørsla vart haldne attende.Dei kjende seg bundne til den statlege målplanleggjingsideologien,og vilde ikkje setja seg upp mot den. Sume sat i målpolitiske posisjonar der det var uråd å gjera motstand. Andre trudde so sterkt på samnorsktanken at dei ikkje såg mun i å driva målarbeid. Samnorsken vilde koma i alle fall.Målrørsla greidde ikkje å vinna dei store samskipnadene lenger. Dei makta ikkje å skapa alliansar med mektige grupperingar som kunde målbera deira sak.

Vestlandske Mållag og folk med tilknyting til laget skulde koma til å spela ei sentral rolla i fraksjonsstriden innanfor Noregs Mållag. Etter at dei samnorskvenlege hadde havt dei leidande postane innanfor Noregs Mållag i dei fyrste etterkrigsåri, vart det vald eit nytt styre i 1952. Robberstad-styret hadde klår yvervekt av høgnorskvener. Dagbladet for 7 juni visste å spela på dette. Bladet skreiv dødslysing yver Noregs Mållag.Alle stader utanfor Vestlandet vart høgnorskmennene uglesett p.g.a. m.a. ein umfattande pressehets frå Dagbladet.Men på Vestlandet hadde Vestlandske Mållag pressa på si sida.Vestlandske Mållag hadde ei rad institusjonar som er høgnorskvenlege,men riksinstitusjonane yverprøvde dei år etter år.Likevel greidde aldri dei nynorske riksinstitusjonane å stogga dei høgnorske for godt.

Generelt må ein segja at målrørsla ikkje var i stand til å setja seg yver dei målpolitiske alliansane som språkplanleggjingsideologien og den likesæle rolla til Arbeidarpartiet danna grunnlag for.Dei moderate bokmålsfolki gav inntrykk av å vera samnorskvenlege og lura samnorskvenene på målsida til å tru dei meinte ålvor, men det gjorde dei ikkje. Dei norskdanske riksmålsmennene vilde gjerne ha høgnorskvenene på si sida. Både høgnorskvenene og dei norskdanske vilde gjerne motverka at språkplanleggjingsideologien fekk utbreidnad. Men riksmålsmennene kunde spela på likesæla innanfor den norskdanske flokken.Målflokken laut yvervinna denne likesæla.Det må no elles segjast at Riksmålsforbundet hogg like kvast mot høgnorskmenn som mot samnorskvener på målsida. Riksmålsforbundet tok dei som stod lagelegt til for hogg. Lat meg elles få minna um at Riksmålsforbundet og organiserte uppstyr frå denne kanten starta uppstanden mot høgnorsk mål i 1930-åri.Den norskdanske reaksjonen strekte seg frå iallfall 1934 og langt inn på 1960-talet.Reaksjonen byrjar ikkje på 1950-talet slik lærebøkene i målsoga segjer. Eg vil hevda at Riksmålsforbundet var viktige og avgjerande medspelarar i å tvinga fram samnorsken for å knekkja målrørsla.

Radioen spela, som me hev sett, ei sentral rolla i målpolitikken heilt frå millomkrigstidi av. Samnorskvedtaket i kringkastingi vart ikkje kalla attende. Ein kann spyrja seg kvifor ? Ein openberr grunn er at rikskringkastingi gav eit nytt grunnlag for dei norskdanske standardtalemålsbrukarane. Tidleg i millomkrigstidi var dei pressa og inspirera til å leggja skrift og tale um norsken i tvilshøve. Nynorsken hadde det ortografiske yvertaket fram til 1938. Ortografien samsvara betre med norsk tale på fleire punkt. Dette yvertaket vart utlikna og yverteke av norskdansken etter 1938. Det er sermerkande at samnorskstriden lite umfatta reine rettskrivingsspursmål, ortografiske spursmål ,men di meir målbrigdespursmål. Det er bøygningsformer som set størst skil millom språk som dansk, svensk og høgnorsk.Soleis er det rett å snakka um målbrigde når ein byrja å brigda på bøygningsformer. Rettskrivingsspursmål gjeld staving og reine skrivereglar.

Finn Erik Vinje slær fast :"Skriftbildet har fått større og større makt,og oppfattes av flere og flere som forbilde i bøyninger og uttale.Tendensen til en mer skriftrett uttale begynte før etermedienes tid,men utviklingen har skutt fart de siste mannsaldrene." vii

Etter 1938 fekk den norskdanske sida gjeve ut tilleggsskrifter med tradisjonelle bøygningsformer.Desse skriftene kunde koma i bruk fyrr krigen,og kunde spreidast vidt.

Dei tradisjonelle formene i norskdansken var legitime frå fyrste stund. Sentraliseringi i 1940- og 1950-åri gjorde det mindre aktuelt å søkja etter norsk måltilfang. Dei norskdanske normaltalemålsbrukarane henta inspirasjon frå kringkastingi og samkjensla millom deim auka. Den korporative delen av staten voks storlegt. Samskipnadene auka sterkt i tal og styrkte den horisontale identifiseringi millom personar på ulike stader. Heimstaden eller upphaldsstaden til den einskilde fekk mindre å segja for identiten til den det galdt. Dette tente dei norskdanske på.

---Alt dette skal kjeldefestast. Den norskdanske retningi hadde greidt å tvinga fram a-målet i nynorsken i kringkastingi. Det laut skapa presedens for andre sosiale samfundsskipnader på målsida. Det viste seg at høgnorskmennene dominera norskdomsrørsla i Bergen. Bondeungdomslaget i Bergen og Bondeungdomslaget Ervingen heldt jamt yver på høgnorsken og styri i desse samskipnadene var uviljuge til å bøygja seg i fyrste umgang. Det same må ein vel segja um Hordaland Ungdomslag. Mållagi var svært lite huga på å vraka høgnorsken og i-målet.Styrarane for Vestlandske Lærarstemna hadde tri leidande høgnorsktalsmenn i styret. Høgnorskmennene stod svært sterkt i pressa.Frå 1934 heldt Bergens Tidende på redaksjonelt i-mål og høgnorsk.Denne praksisen gjekk ein ikkje attende på fyrr kring 1970.Dagen og Gula Tidend heldt på høgnorsk og i-mål.Sume bygdeblad heldt på i-mål i alle fall fram til 1960,t.d. Sunnhordland. Lærarane kann ha nytta i-mål i ei viss utstrekning i undervisningi. Kor mykje er det vanskelegt å få yversyn yver. På teatri i Bergen hadde det tradisjonelle målet fritt fram i den grad nynorsk mål vart nytta.Det gamle Komediateatret nytta folkelegt talemål,og nynorsk standardtale hadde ikkje nokon uppslutnad der,men dei nynorske stykki som vart framførde var ikkje radt sjeldan skrivne på høgnorsk,og det må ha prega målet ved teatret. Komediateatret vart nedlagd i 1964. Mange gav uttrykk for at ein burde freista å få reist det att,men utan hell.

Elles er det verd å peika på at høgnorskmannen Gerhardt Garatun Tjeldstø gjorde suksess på Den Nationale Scene i Bergen. Me skal heller ikkje gløyma den nynorske songtradisjonen. I den grad denne songtradisjonen fekk stå ubrigda av målpolitikarane hadde han ein målkonserverande funksjon. Det same hadde målet i kyrkja. Indrebø-bibelen var vanleg å bruka mest heilt fram til for ein 20-30-års tid sidan.

Dette mektige bolverket av høgnorsk ideologiproduksjon var i ferd med å rakna i 1950-åri. Lærebøkene i skulen,kringkastingi og den ålmenne sentraliseringi skapa ei kløft millom målmenn på Vestlandet og målmenn i hovudstaden. Ideologiproduksjonen innanfor målrørsla vart mindre offensiv og meir funksjonell.

Kva var bakgrunnen for at den norske flokken møtte motbør på 1950-talet ?

Målet i NRK konsoliderte det norskdanske standartalemålet.Dei målpolitiske alliansane gav grunnlag for ei utskiljing ikkje berre av målfolk,men òg av dei norskdanske. I og med at Arbeidarpartiet hadde vore med på å godkjenna målbrigdet og investert ein god del politisk prestisje på det,heldt dei fast ved ortografien,rettskrivingsbrigdi innanfor norskdansken,men dei let spursmålet um radikale og konservative former liggja meir ope.Dei moderate innanfor den norskdanske sida kunde stødt segja seg nøytrale. Dei la inn ei onnor norsk form i det norskdanske målet no og då,men då det norske gjekk av moten trekte dei desse formene attende. Sentrale aktørar innanfor målrørsla heldt seg derimot attende. Dei kjende seg bundne til den statlege målplanleggjingsideologien,og vilde ikkje setja seg upp mot denne ideologien. Sume sat i målpolitiske posisjonar der det var uråd å gjera motstand.Andre trudde so sterkt på samnorsktanken at dei ikkje såg mun i å driva målarbeid.Samnorsken vilde koma i alle fall.Målrørsla greidde ikkje å strida um å vinna dei store sosiale samskipnadene lenger.Dei makta ikkje å skapa alliansar med mektige grupperingar som kunde målbera deira sak.

I staden byrja avisor som Dagbladet å sjikanera høgnorsktilhengjarane. Etter at dei samnorskvenlege hadde havt dei leidande postane innanfor Noregs Mållag i dei fyrste etterkrigsåri,vart det vald eit nytt styre i 1952.Robberstad-styret hadde klår yvervekt av høgnorskvener.Dagbladet for 7 juni veit å spela på dette. Bladet skriv dødslysing yver Noregs Mållag.Alle stader utanfor Vestlandet vert høgnorskmennene uglesett p.g.a. m.a. denne typen umtale.

Men på Vestlandet hev Vestlandske Mållag pressa på si sida.Vestlandske Mållag hev ei rad institusjonar som er høgnorskvenlege,men riksinstitusjonane yverprøver dei år etter år.Likevel greider aldri dei nynorske riksinstitusjonane å stogga dei høgnorske for godt.

Dei som dreiv med språkplanleggjing i språknemndi skaffa seg høve til å bryta ned sernorske ordformer av typen fyrst og vyrdnad.Det vart argumentera med at slike former var ukjende i skriftbiletet i det rådande norskdanske bokmålet.Skriftbiletet var framtvinga i og med at kringkastingi bygde upp eit eintydig og uttalerett norskdansk.Når dei bokmålstalande nytta eit mål som bygde på sams uttale meir enn tidlegare,nytta sume språknemndsmedlemer dette til å tvinga fram brigde i nynorsken som hadde eit meir ustødt uttale- og normgrunnlag.

FRAKSJONSSTRID

På eit årsmøte som er referera 18.4. 1955. vart det usemja kring eit punkt i årsmeldingi.Ullensvang og Kinsarvik Mållag melde seg inn i VM ei tid etter at dei vart skipa.I tidi millom skipingi og innmeldingi i VM skreiv Gula Tidend at Hardingane tvila på VM.Ludvig Jerdal og Per Håland var usamde um kva som var grunnlaget for tvilen og kor sterk tvilen var.Formannen i laget Tidemann Kjærheim upplyste um at det var den økonomiske stoda i laget som fekk laget til å venta med å melda seg inn i VM.

Denne brytingi løyste ut eit ordskifte um rettskrivingi til leidande personar i VM var eigna til å få ungdomen til å søkja til VM.Per Håland var sekundera av ein yngre lagslem,Øystein Tveisme.Tveisme peika på den innfløkte rettskrivingsstoda.På skulen lærer me ei rettskriving,Gula Tidend hev si rettskriving og VM hev si." ...dersom VM no snart vil gå inn for gjeldande rettskriving,kan mishøvet mellom laget og dei unge betra seg." Yverlærar Hoprekstad og andre meinte at ungdomen laut gjeva ei vitskapleg forklåring på kvifor VM skulde skifta rettskrivingssynspunkt.Hoprekstad hevda at det er ikkje berre eit spursmål um bokstav.Det er eit spursmål um stil.Den norske stilen skal haldast uppe rein og ubroten,meinte Hoprekstad.Bjarne Østgård frå Odda peika på at rettskrivingsordskifte med ungdomen dukka upp i lokallagi. Vatnedal meinte at det viktigaste med målsaki var å fremja norskt mål.Det er viktigare enn å arbeida for rein bokstavering.Tidemann Reinertsen heldt fram at rettskrivingsbruken er ei personleg sak.

Dette møtet er karakteristisk for nokre av årsmøti i VM.Fraksjonsstriden vert lite påansa heilt til nokon kjem med eit påskot eller lagar seg eit påskot.Det ser ut til at pressa la stor vekt på denne fraksjoneringi,medan ho var mindre uppteken av andre målpolitiske saker som òg kom upp på årsmøti.Det er no elles nokso tidstypisk,og må sjåast i samanheng med arbeidet i språknemndi.

KRITIKK MOT SKARDFRAKSJONEN

I ei innleidingsdryfting på årsmøte i 1956 kritiserar Ludvig Jerdal,den målpolitiske fraksjonen til Sigmund Skard.Jerdal hevdar at Skardfraksjonen gjer bakhaldsåtak på høgnorskfraksjonen.Skardfraksjonen sender ut rundskriv der høgnorskfraksjonen vert skulda for "fraksjonspolitikk og anna stygt".Dei vil ha slutt på motsetnadene i Mållaget.Dersom Skardfraksjonen ikkje greider å gjera betre målarbeid enn styret,og ikkje kann segja kva praktiske tiltak styret skal taka i ferde med,er det rein demagogi å lasta styret i Noregs Mållag for å gjera for dårlegt målarbeid.Jerdal trur meir på jamt og godt arbeid i lokale mållag enn på dei demagogiske utsegnene frå Skardfraksjonen.

Det er ei kjend sak at VM vart lite vyrdt m.a av sume målfolk i Oslo og fleire sentrale styresmenn i mållaget og sume målfolk lokalt skyna ikkje og vilde ikkje godtaka ordskiftet um nynorsknormalen. Det som vart avgjord frå statleg hald var udiskutabelt etter deira meining. Mange gonger frametter mot 1970 kann det ha gjenge ut fraksjonsskrifter frå målfolk i sentralleidingi eller andre.Sume gonger kann det ha vore kurant informasjon. Andre gonger beint fram tilvridd og villeidande informasjon.

I hundreårsskriftet til Det Norske Samlaget skriv Sigmund Skard :" Det norske Samlaget, og flokken kring det,kom til å spela ei rolle i denne nytenkinga.Og eg siktar då mindre til striden om rettskriving og "Samnorsk" enn til prøvinga og gjennomdrøftinga,på ei rekkje samrådingsmøte,av dei nye kår for sjølve målreisinga." Skard ser seg nøydd til å moderera eventuelle fraksjonsskuldingar.Dersom me skal tru Skard kann me like fullt ikkje koma utan um at Samlagsflokken spela ei viss rolla i fraksjonspolitikken i mållaget.Dessutan må me rekna med at normene innanfor Samlagsflokken var slik at dei som ikkje godtok den offisielle målnormeringi fullt ut ikkje fekk vera med i den indre krinsen. Då var ikkje rettskrivingsstriden noko emne å diskutera. Ein kunde røkja etter stemningi med meir uformelle haldningssanksjonar innanfor Samlagsflokken. Men det var ikkje berre i Samlaget at Skard samla folk kring seg. Skard fotel at ein konservativ høgnorskflokk gjekk på sine premissar fram i jambreidd med riksmålsflokken "der alle nasjonale slagord frå fortida enno tydelegvis hadde si fulle kraft." Skard skriv at Norsk Språknemnd var utsett for harde åtak,difor vilde han ha gjeve ut ei samling av artiklar som kunde aktualisera tankegrunnlaget til rørsla vår. Boki vart prenta som ei heidring til Halvdan Koht på 80-årsdagen hans. Praktisk taktikk under den nye situasjonen vart drøft i skiftande grupper av målfolk som kom saman i Amerikansk Institutt. Her ser ein ei tydeleg avgrensingi mot målmennene på Vestlandet. Det er sjølvgjeve at Knut Robberstad ikkje vart invitert til fraksjonssamlingar av noko slag,endå um han var Samlagsmann og soleis i prinsippet stod Skard nær. Det var ikkje kven som helst som fekk vera med å dryfta vilkåri for målrørsla under dei nye vilkåri. Dei som ikkje hadde uppnått høg nok sosial mobilitet til å skaffa seg utkome ved dei nynorske sosiale systemi i hovudstaden vart for det meste vraka. O g var dei høgnorskfolk var dei vraka anten dei budde i Oslo eller andre stader. viii

Kor som er,ser me her eit openbert konfliktgrunnlag millom dei som på den eine sida kontrollerte dei riksdekkjande samfundsskipnadene, det største nynorske forlaget og dei som arbeidde i kringkastingi og på Det Norske Teatret.På den andre sida stod målfolki på Vestlandet som kontrollerte dei lokale samfundsskipnadene.Soga um Vestlandske Mållag er mykje ei soga um korleis dei lokale samfundsskipnadene vert marginaliserte,medan dei nye riksdekkjande samfundsskipnadene tvingar fram den sentraldirigerte tenkjingi.Høgnorskflokken hadde liten fleksibilitet å spela på når dei ikkje fekk offisiell godkjenning for høgnorsken.

Riksmålsforbundet tok dei som stod lagelegt til for hogg. Lat meg elles få minna um at Riksmålsforbundet og organiserte uppstyr frå denne kanten starta uppstanden mot høgnorsk mål i 1930-åri. Den norskdanske reaksjonen strekkjer seg minst frå 1934 av og langt inn på 1960-talet.Reaksjonen byrjar ikkje på 1950-talet slik lærebøkene i målsoga segjer.Eg vil hevda at Riksmålsforbundet var viktige og avgjerande medspelarar i å tvinga fram samnorsken. Samnorsken gjorde det lettare å knekkja målrørsla. Åtaket mot sjølve uppbygnaden til norskdansken førde med seg at den norskdanske sida kunde mobilisera mot alle statlege inngrep i målstriden. Samnorsken til liks med nynorsken stod for statstvang.

Eit viktig aktivium for målreisingi vart det at gymnasvoksteren i nynorskkommunane bar til på midten av 60-talet,men dei nye målstudentane med nynorsk artium ifrå bygde- Noreg fekk meir enn nok med å kjempa fram dialektane.Det vart ikkje høve til å reisa eit heilt uppgjer med den statlege måldirrigeringi,og dei nynorske riksmedia var altfor sentrale til at ein greidde å utfordra dei målpolitiske retningslinone for desse samfundssamskipnadene.Det vart heller eit etter måten stort uppbrot med den nynorske måltradisjonalismen som dei nynorske riksinstitusjonane trass i alt hadde arbeidd fram.Det var fyrst mot midten av 1980-talet at den nynorske tradisjonalismen byrja å koma på offensiven att.M.a gjenom at bladet Vestmannen tok til å koma ut og gjenom at Norsk Målungdom fekk interessa for rettskrivingsideologen Gustav Indrebø.I dag hev nynorsken vunne eit trygt feste i fagmiljøet umkring fleire høgskular og universitet.Det er uvisst um den nynorske tradisjonalismen kann vinna gjenomslag her.Mykje av den lesnaden som kjem utfrå desse institusjonane er med på riva sund ansen for nynorsk tradisjonalisme på høgnorsk målgrunn,men det finst ljosglimt innimillom.

Hans Fredrik Dahl fortel at Knut Liestøl handplukka kven som skulde sitja i riksprogramrådet,Det var Samlagsmenn som Ragnvald Indrebø og Anders Hamre og folkehøgskulestyrar Martin Birkeland. Dessutan understrekar han det nære sambandet millom venene Knut Liestøl og Olav Midttun. Dei hadde millom anna sete i same professorat,og Liestøl kom inn att i riksprogramrådet etter at han hadde gjenge av som riksråd ved rikstyreskiftet i 1935.Hans Fredrik Dahl,1975,s.300

I 1955 var Hans Aarnes på årsmøtet i VM. Hans Aarnes var til stades på dette møtet,og mante målfolket til å skriva seg inn i mantal d.e.melda seg inn i eit mållag.

Frå Babels tårn

Andre Bjerke skriv um borgarkrig i Noregs Mållag i ein artikkel han fekk prenta i 1956 ix. Her skriv han at etter sist landsmøte i Noregs Mållag hev det brote ut ein uavbroten pressestrid millom dei tvo fraksjonane i mållaget.Det er samnorskpolitikken som hev skapa motsetnadene i mållaget,skriv Bjerke.

Bjerke viser til at denne striden hev vore framme tidlegare. Han siktar til landsmøtet i NM i 1950. På landsmøtet kom Fridtjof Sørbø med eit framlegg til fråsegnx. Ho lydde : " Årsmøtet i Noregs Mållag vil beda Stortinget dryga ut med å taka stode til framlegget om å skipa ei fast språknemnd til dess spursmålet er meir utgreidt."

Sørbø grunngav fråsegni med at det vilde vera eit svik mot Ivar Aasen og mot alt målreisingsarbeid om Noregs Mållag ikkje mælte mot samnorsklina. Hallvar Framnes og Ingeborg Hoff studde Sørbø.

Sørbø vann fram med fråsegni som vart vedteki med 43 mot 32 røyster.

Bjerke peikar på at det vart " en voldsom polemikk" millom dei "heilnorske" og dei "samnorske". Anton Beinset (han var samnorskmann) gjekk ut i Dagbladet 10.07.1950 og let det hagla med invektiv yver bakstrevarane i Mållaget. Mållaget er fullt av sjølvvalde gamle gubbar og trøytte menn som hev sett seg utanfor for godt. Ungdomen kjem ikkje inn i laget,og det som er att av laget vil falla frå. Samskipnaden vil få same lagnaden som Riksmålsforbundet.

Det var den gongen. No i 1955 hev striden brote ut att. Sigmunde Skard hevda på landsmøtet i 1955 at det er Foreldreaksjonen mot samnorsk som fører til at nynorsken gjeng attende i skulemålsuppslutnad. Når ikkje høgnorsktilhengjarane gjer noko til å få bukt med Foreldreaksjonen,gjeng det attyver med målarbeidet.

Etter landsmøtet hev Skard fenge prenta ein artikkel i fleire avisor. Artikkelen heiter "Ekspansjon i norsk reising". Skard skildrar fraksjonsstriden med å segja at det ligg fyre tvo språksyn eller linor. Ei lina kallar han konsolideringslina. Synet tek stort sett utgangspunktet i målstroki vestpå. Der nynorsken er mest rotfest. Dei som hevdar dette synet vil byggja ut samskipnaden på Vestlandet til eit målarbeid i tradisjonelle former. Dei nyttar historisk nasjonale slagord og legg vekt på målrøkt. Denne fraksjonen vil venta til resten av landet kjem etter og ikkje gjeva etter for å halda målkløyvingi gåande.

Skard-frasksjonen hevda at dei sjølve stod for det dei kalla ekspansjonslina. Denne lina vilde xi finna nye vegar for å utvida grunnlaget for nynorsken sosialt og geografisk. Bjerke meiner at denne ekspansjonslina kom til uttrykk i " En appell om Språklig Samarbeid" redigert av Sigmund Skard og offentliggjort i dagspressa 13.05.1955 med 120 underskrifter. I denne appellen heitte det :

"...den folkelige grunnstrømmen innenfor begge målformer har etter hvert ført framover mot samling.Grensen mellom de to mål er i dag mindre skarp enn før ... Idag ser vi klart at resultatet ikkje må bli varig strid,men en samvokster der framtidsnorsken henter seg rikdom frå begge mål ..."

Bjerke meiner at appellen oste av demagogiske frasor som "selve vår nasjonale vokster"..."de nasjonale og folkelige grunntankene"..."alt folkelig norsk". Men tendensen i all denne sosialnasjonalistiske retorikk var klar : Appellen var en oppforddring til å slutte opp om Norsk Språknemnd og samnorskpolitikken.

05.09.1955 hev Sigurd Sandvik ein artikkel i Stavanger Aftenblad. Her reiser han spursmål ved kva Sigmund Skard og felagane hans meiner med ekspansjonslina. Me er samde um jamstellingi og um å fremja nynorsken i blad og bøker. Me er samde i at me må få fleire medlemer i mållaget. Det ein kann vera usamde i er korleis ein skal fremja målsaki. Etter Sandviks meining hev me til gode å få høyra noko um dette. Det me derimot veit er at Skard er medlem av Norsk Språknemnd. Der er han bunden til å fremja samnorsk.

Hallvard Bergwits gjeng lenger enn Sandvik i sin kritikk av Skard-fraksjonen i eit stykkje i avisa Varden 27.08.1955. Han hevdar at Skard hev sett partipolitisk prestisje i samnorskpolitikken. Skard er berre interessert i å vinna makti yver styret i mållaget avdi han vil at Mållaget skal vera venlegsinna til samnorskpolitikken. Skard vil at mållaget skal få skuldi for målattergangen medan det i røyndi er målpolitikken til Arbeidarpartiet som hev skuldi.

I eit svar frå Herbjørn Sørebø heiter det : " Det er vondt å seia det,men det er ei sanning som må fram. Mange vil venteleg kjenna seg støytt over slike utsegner,men når ein vi tek vekk den nasjonale rosemålinga er det eit holt og makkete skrin vi finn." Dette er nå blitt tonen mellom kampfeller,slær Bjerke fast.

Sørbø skriv vidare "... det må seiast at vi har gjort oss ferdige med den overdimensjonerte nasjonalkjensla,og vi er sers vare for svada og sentimentalt tøv.Vi er hardkokte materialistar som spør etter vinninga vel så mykje som vi spør etter det nasjonale idealet."

Bjerke meiner at nynorskens "eneste chanse til å true riksmålet ligger i at målsaken påny blir uttrykk for en åndsmakt -slik den var engang i forrige århundre. Uånden med tilvising til Skardfraksjonen hev med sin taktiske tame,sine smarte knep,sin "midlertidige" framgang berre i vente å verta kraftlause og impotente når det skal gjerast sluttuppgjer for målstriden. Det er riksmålet som vinn på at målfolk hev late seg demoralisera til politiske falskspelarar eller " hardkokte materialistar som spør etter vinninga ..."

Det er elles verd å merka seg at nett i den tidi skuldingane um at høgnorskfraksjonen gjorde for lite kom,ekspanderte medlemstalet i mållaget frå 13 000 medlemer i 1954 til 16 000 medlemer i 1957.Ein må rett nok taka atterhald for at mange gamle lag ikkje var skikkeleg registrerte. Likevel skulde det gå lang tid fyrr mållaget skulde få slik medlemsauke att som på dei tri åri frå 1954-1957.xii

Samrøringsmenn

Helge Sivertsen spela ei sentral rolla i norsk målpolitikk. Saman med Alf Hellevik sat han på 1930-talet i ei nemnd som Studentmållaget i Oslo nemnde upp 22 januar 1936. Ei fråsegn frå denne nemndi vart prenta med tittelen Merknader til Tilråding om ny rettskriving fra den departementale rettskrivingsnevnd av 1934. Den nemndi Noregs Mållag sette ned (med Indrebø og Kolsrud) la vekt på bygdemåli, medan nemndi til Studentmållaget i Oslo la vekt på bymål og "blandingsmål".xiii

Det var etter eit fyredrag av Halvdan Koht at laget vedtok ein resolusjon som vart vedteke umlag samrøystes :" Studentmållaget seier seg stort sett samd i dei resultata nemnda har komi til for for nynorsken,men meiner at ho burde ha gjevi meir rom for norske former i bokmålet, og mindre høve til å nytta tilsvarande unorske. Atterhaldet um høgare stil må burt." Studentmållaget i Oslo vedtok :"... å setja ned ei nemnd til å gå igjennom tilrådinga i detalj,og leggja fram Studentmållagssynet i eit samla arbeid." xiv

Tilliks med Alf Hellevik kann me segja at Helge Sivertsen fekk stå fram som målpolitikarar for fyrste gong. Seinare skulde dei koma til å spela leidande rollor i rettskrivingsarbeidet i 1950- og 1960-åri.xv Sivertsen var politisk aktiv i Arbeidarpartiet. Han vart tidleg statssekretær og seinare riksråd. Hellevik var medlem av fyrebuingsnemndi til Norsk Språkråd. Den nemndi la fram si tilråding i 1949. Hellevik vart deretter peika ut til målsmann for Samlaget til Norsk Språkråd. Hellevik vart so formann i fire bolkar for språknemndi og varaformann for Norsk Språknemnd i ei årrekkja. Han hev skrive ei rad og artiklar og var med på å gjeva ut eit tiårsskrift for språknemndi i 1964.

Sivertsen fekk mykje å gjera med målpolitikk både i tidi som statssekretær og i tidi som kyrkje- og undervisningsriksråd. Men kanskje viktigast var det at han vart med i ei nemnd som skulde forma ut kulturpolitikken til Arbeidarpartiet. Sivertsen sat i denne nemndi frå 1953-1959. Det kulturprogrammet som nemndi kom fram til låg til grunn for den kulturpolitikken som Arbeidarpartiet førde fram til stortingsmeldingane um den nye kulturpolitikken kom i 1970-åri,hevda Sivertsen sjølv i 1985. Geir Vestheim meiner at det kulturprogrammet som vart lagd fram i 1959 var ei offisiell utgåva av ein tale som Helge Sivertsen heldt på landsmøtet i Arbeidarpartiet i 1955.

Vestheim framsteller Sivertsens kultursyn i kontrast til Kohts kultursyn. Koht bygde på ein marxistisk klasseanaslyse,medan Sivertsen var pragmatikar.

" Den sosialistiske kulturpolitikken som Sivertsen talar om,blir i liten grad ideologisk grunngitt. Sosialistisk kulturpolitikk tyder i røynda den kulturpolitikken som Arbeidarpartiet fører i samtida,utfrå pragmatiske omsyn."xvi

I den språklege delen av kulturprogrammet vert det slege fast at målkrigen burde vera slutt." Det er en selvfølge at begge skriftspråk respekteres på lik linje,og at de praktiske problemer med to språk i administrasjonen og skolen løses i samsvar med dette grunnsyn. Her stend med reine ord at nynorsken skal vera eit tolt språk korkje meir eller mindre. Dette er ein sterk attest å få. Nynorsken hev altso ikkje vunne øyra for seg i Arbeidarpartiet. Kva hev so målmannen Sivertsen greidd å få politisk gjenomslag for i partiet :

" Oppgaven i det normaliseringsarbeid som må skje,blir å registrere utviklingen i talemål og skriftmål,og på grunnlag av den forme rettskrivingsregler som etter hvert kan realisere ideen om ett felles norsk språk med størst mulig nyanseringsevne." xvii

Denne ordlegggjingi var eit tilbaketog. I 1933 var Halvdan Koht formann i ei partinemnd som forma ut eit kulturprogram for Arbeidarpartiet. Koht fekk inn ordlyden " ...arbeid for et samnorsk skriftsprog på folkemålets grunn. "xviii Kvifor gjorde Arbeidarpartiet dette tilbaketoget. Vestheim meiner at det hev samband med at partiet hadde til yverordna ideologi å fremja forlik og samarbeid i landet. Målstriden skapa klassemotsetnader,medan AP vilde taka brodden av klassemotsetnadene og m.a. fremja sosial utjamning. Difor reviderte partiet politikken sin. Dei gjekk frå den marxistiske klasseanalysen til Koht og til den pragmatiske lina til Helge Sivertsen." Folkemålslina i språkspørsmålet var i samsvar med Arbeidarpartiet sitt folkekulturelle standpunkt i 30-åra..."xix I 1950-åri laut det folkekulturelle standpunktet tonast ned.

Medan Arbeidarpartiet kunde gå inn for eit drastisk umskifte fyrr dei kom til makti i 1930-åri,måtte dei leggja um politikken sin når dei kom til makti. Ein parallell til dette finn me i den rolla som kulturpolitiske aktørar spela i arbeidarrørsla. På 1930-talet bygde Arbeidarrørsla upp ei rad sjølvstendige institusjonar m.a. Arbeidernes Idrettsforbund,Sosialistisk Kulturfront, Arbeidernes Oplysningsforbund og andre tiltak.

"Den breie aktiviteten omfatta dei fleste delar av kulturfeltet og kom til å danne ramme for ein systematisk statlig kulturpolitikk etter krigen.Men eg vil hevde at den kulturpolitiske tradisjonen i arbeidarrørsla i 30-åra ikkje vart ført vidare like etter krigen,men i 70-åra... ."xx

Etterkvart som Arbeidarpartiet vart det førande partiet i landet med langvarig riksstyremakt kunde det føra inn aktørar frå serinstitusjonane sine til den statlege administrasjonen. Eller dei kunde rekruttera nye kulturpolitikarar til statlege umbod. Dei som kom i statlege umbod laut bera eit langt tyngre andsvar enn dei som hadde sete i APs eigne institusjonar. Men trass i dette vert samnorskstandpunktet ståande i kulturprogrammet til Arbeidarpartiet.

Bokmålet fekk konsollidert seg med rettskrivingi av 1959,og presset på riksstyrepartiet auka på. Det kom kraftige motstøytar frå riksmålshald. Sivertsen hadde revidert Koht,men riksmålssida var langt frå nøgd. Partiprogrammet til Ap strauk seinare samnorsklekken,men kulturprogrammet vart ståande. Sivertsen var riksråden som skulde nemna ut Vogt-nemndi. Ei nemnd som skulde gjeva riksmålsfolki attende det samnorsken tok frå dei.

I eit minneskrift til Helge Sivertsen heiter det :

" Som statsråd gjekk han aktivt til verks for å få slutt på den kraftøydinga som han meinte språkstriden var. Etter forhandlingar med leiarane i dei to leirane fekk han i 1964 sett ned komitéen til å vurdere språksituasjonen m.v.(Vogt-komitéen) og han fekk tilsagn om våpenkvile. Den har langt på veg rådd grunnen seinare." xxi

Der minneskriftet talar um dei tvo mållægri spekulerar Haugen yver um det hev vore kontakt millom menn i Arbeidarpartiet og riksmålsrørsla.xxii Dei som kom med i Vogt-nemndi vart peika ut av kongen i statsråd,og Noregs Mållag og andre målsamskipnader fekk ikkje høve til å påverka utnemningi.xxiii

Dersom det ovanståande er rett. Kann me lett tenkja oss til korleis leidande målfolk med partiboki i orden freista å underbyggja samnorskpolitikken, og dei vilde kontrollera kven som fekk vera med i nemndi,difor kunde dei ikkje sleppa til Noregs Mållag og andre målsamskipnader. Dette er fyrebils berre spekulasjonar. Ivar Eskeland vart teken med som eit alibi xxiv. Eskeland vart rekna for ein uppmann i fraksjonsstriden i Noregs Mållag. I tidi fyrr og etter Vogt-nemndi arbeidde leidande målfolk som Alf Hellevik og Sigmund Skard med å underbyggja den samnorsklina dei hadde stade for.

No galdt um å halda seg på god fot med AP og halda fram den offisielle samnorskideologien. Samstundes var det viktig å få riksmålsfolki integrert i den offentlege språkplanleggjingi. Når riksmålsfolki fekk vera med vart det slutt på klagingi frå den kanten. For at språkplanleggjingi skulde få eit meir utvatna innhald var det ikkje nok å berre dempa samnorsktonane. I tillegg la Hellevik og Skard vekt på amerikaniseringi av det norske samfundet. Amerikaniseringi laut haldast i taumar. Og dei målstridande partane måtte samla seg um det norske i kultur og folkeliv. Det måtte vera det yverordna målet for målpolitikken. I staden for å forkasta det dei hadde stade for,let dei samnorskarven gå vidare til komande målfolk. Hellevik hev vorte ein merkesmann og namnet hans stend enno på ordlistone. Skard og Sivertsen hev vore meir usynlege i ettertid. Dette trikløveret hev likefullt havt stor målpolitisk makt.

Vakthaldet umkring det eg vil kalla samnorskdogmet fær ein ny dimensjona med skipingi av samskipnaden Språkleg Samling i 1959. I dei fyrste åri hev denne samskipnaden aukande tilslutnad,men etter at Vogt-nenmdi legg fram si tilråding gjeng samskipnaden attende. Fyrst på midten av 1970-talet kjem det til ein ny generasjon dogmeforvaltarar som hev stade på dei målpolitiske barrikadane. Dei hev lagt vekt på målsogeskriving og på sosiolingvistiske studium. Ei utgreiding um desse høyrer til i ei onnor soga.

SPRÅKNEMNDI

På årsmøte i 1958 tala Knut Robberstad um Språknemndi.I reglane for Norsk Språknemnd heiter det at nemndi skal arbeida på grunnlag av vitskapleg gransking.Vitskapleg gransking gjev upplysing um sanningi,men når det skal setjast upp framlegg,lyt dei bruka sitt politiske skyn.Det hev dei gjort.Norsk språknemnd er ei målpolitisk nemnd,hevdar Robberstad."Rettskrivingi i 1938 var ikkje god og vart heller ikkje godteki korkje i det eine eller det andre læger.Rettskrivingi var for tung å læra,der var for mykje valfridom ..." " Talde me deim som verkeleg kan denne rettskrivingi,slapp me bruka stor manntalsbok.Rettskrivingi frå 1938 vart ikkje ein gong fylgd i ein publikasjon som Norsk Språknemnd gav ut for nokre år sidan."

Ingolf Kvamen peika på at den nye rettskrivingi frå språknemndi i røyndi var eit nytt målbrigde.Det er ikkje nye skrivemåtar,men nye målformer frå norskdansken som kjem inn i nynorsken etterviser Kvamen."Før kunde ein læra både nynorsk målføring og nynorsk rettskriving av å lesa den nynorske litteraturen.Men med alle brigde som etterkvart er gjorde og skal gjerast,vert denne bokheimen meir til stelp enn til hjelp."Det vert sagt at det er ein fyremun for nynorsken at han fær same skriftbiletet som det tilsvarande bokmålsordet.Eller det vert sagt at bokmålsformi truleg kjem til å vinna avdi ho er mest kjend.... Det trengst ikkje anna argument til å resonnera burt heile nynorsken,for det er kanskje diverre bokmålsord og -former som er mest kjende i Landet.M.a.BT 4.3.1958.

Synsmåtane til Kvamen og Robberstad skulde vera representative for mange av dei høgnorske synsmåtane som kom fram på årsmøti i VM på denne tidi. I 1959 kuliminerte rettskrivingsordskifti. No vart den nye læreboknormalen lansert,og det var uråd å få stogga noko som var ferdig og endeleg. 1959-rettskrivingi skulde for ålvor skapa skiljelinor. Når høgnorskfolki miste innverknad og tapte viktige stridar som t.d. striden um mandatet til Norsk Språknemnd og um at Alf Hellevik skulde verta målsmann for Samlaget til språknemndi,var avgjerande slag tapt alt tidleg på 1950-talet.

Sigurd Sandvik summerar upp målstoda på landsmøtet i Vestlandske Mållag i 1959. Han slær fast at dei viktigaste ankemåli mot den nye rettskrivingi,læreboknormalen, som hev kome frå vitskapleg hald og frå skulehald stend ved lag. Denne kritikken vert ikkje avsanna um eit stortingsfleirtal gjeng god for den nye rettskrivingi. Det avsannar heller ikkje kritikken at eit fleirtal i Noregs Mållag styd framlegget eller at eit målblad segjer at det er berre småting som skil den nye rettskrivingi frå 1938-rettskrivingi.

Målstriden hev klårna meiner Sandvik. Stoda er no at bokmålet gjeng i dansk leid og nynorsken lempar seg etter bokmålet "...,då har har vi ikkje så stor von om noko nasjonalkulturell reising på målbrigdevegen." Nyleg hev Språkleg Samling vorte skipa. No bør Noregs Mållag stå fast på sin eigen fyremålsparagraf ; å arbeida for den norske målreisingi og gjeva frå seg til det nye landslaget dei medlemene som vil arbeida for tilnærming millom måli.xxv

Dei som styrde med Språkplanleggjingi skaffa seg høve til å bryta ned sernorske ordformer av typen fyrst og vyrdnad.Det vart argumentera med at slike former var ukjende i skriftbiletet i det rådande norskdanske bokmålet.Skriftbiletet var framtvinga i og med at kringkastingi bygde upp eit eintydig og uttalerett norskdansk.Når dei bokmålstalande nytta eit mål som bygde på sams uttale meir enn tidlegare,nytta sume språknemndsmedlemer dette til å tvinga fram brigde i nynorsken som hadde eit meir ustødt uttale- og normgrunnlag. Den ålmenne uppslutnaden um målreisingi frå ymse lag og samskipnader kringum på bygdene vart tona ned. Ein såg ei aukande segmentering av den målpolitiske sektoren. Ola L. Flesland segjer i eit referat i Dagen 1.12.1959." Sume trudde dei fekk gjort eit stort arbeid då dei fekk skilja Noregs Mållag og Noregs Ungdomslag åt. Det er ikkje rart at ikkje ungdomslagi er med i målarbeidet lenger. Det er altfor mange som trur at målsaki er løyst her i landet." Me veit ikkje nett kva for ei åtskiljing som hev bore stad. Det er i alle fall klårt at Noregs Ungdomslag tona ned det målpolitiske arbeidet etter måten mykje. Me veit at samnorskideologien fekk mange bygder der nynorsken hadde veik framgang eller ikkje framgang i det heile til å verta avvisande til nynorsken.xxvi Me veit òg at leidingi i samskipnaden tidvis var kritisk til høgnorskfolk. Frå sentralleidingi si sida vart det lagt arbeid i å slå attende mot den norskdanske reaksjonen,og forsvara samnorsken,men om det vart lagd like mykje arbeid i målreising er meir uvisst.

Den minkande ihugen for målsaki innanfor bygdelagi kann til ein viss grad tena til døme på at sentrale avgjerder fekk fylgjor for lagslivet lokalt. Det vil segja når sentralleidingi tona ned målarbeidet i Noregs Ungdomslag,vart det mindre målarbeid kringum på bygdene. Det er elles verdt å nemna at det gode ungdomslagsbladet Unglyden gjekk inn i denne tidi. Visst nok ved inngangen til 1950-talet.

MÅLDYRKING OG MÅLRINGAR.EIT FRAMPEIK UM IVAR AASEN-SAMBANDET ?

På eit samrådingsmøte kring 01.12. i 1959 xxvii tala Ivar Eskeland og uppmoda målfolket til å driva måldyrking."Eskeland uppmoda målfolk til å samla seg um studieringar.Eskeland kom med praktiske råd og vink um korleis ein studiering skal skipast og drivast.Gerhard Garatun Tjeldstø slo fast at avnorskingi i bygdene gjeng som ei heil skrida."Bygdeungdomen dreg til byen på arbeid,og dei gjev slepp på heimemålet sitt.Mange kjem heim att i helgane og blandar bymål inn i bygdemålet,hjå dei som er att heime òg.Skriftmålet går òg i den leid at me spør oss sjølve : Er det klokt å leggja noko arbeid på å få nynorsken inn i skulane ? Tjeldstø meiner at målarbeidet treng måldyrkingsringar no meir enn nokon gong.Måldyrkingsringar treng me meir enn nokon gong. Ordi til Tjeldstø skulde vera vel so aktuelle for målarbeidet i dag. Frå årsmøtet i april og fram til dette møtet i desember vert måldyrking gjort til eit faneord. Det er den beste motstandsvegen Vestlandske Mållag ser seg råd med å slå inn på.

Ei samnorsk målsoga

I denne bolken skal me konsentrera oss um korleis samnorskfolk ser på målstriden. Det vanlege i målsogeframstellingar er å skildra riksmålsreaksjonen,serleg på 1950-talet, utan at ein dryfter kva som førde til at det konservative bokmålet vann fram og er dominerande i dag. Ein kjem gjerne med forklåringar av ymse slag,men problematiseringane stend ikkje i samsvar med den sterke reaksjonen frå den norskdanske sida. Ein kjem ikkje med nokon plausibel grunn for at bokmålet stod i mot eit sterkt statleg press for rettskrivingsendringar. Ein skuldar på at riksmålssida hadde pengemakt og høve til å få gjeve ut skrifter på si målform,men dette hadde riksmålssida lenge fyrr det vart snakk um samnorsk,trass i dette greidde nynorsken å veksa og ekspandera.

Innanfor nynorsklægeret var det vanleg å skulda høgnorskfolk for å vera bokstavpirkarar. Dei fer plent åt som riksmålsfolki vart det sagt. Å fara slik åt vart rekna for å vera bakstrevarsk. Alf Hellevik hev gjort greida for korleis han såg på målstoda etter krigen." Frigjeringsoptimismen og den sterke fellesskapskjensla som krigen og okkupasjonen hadde skapt nordmenn mellom,prega også synet på våre språklege tvistespørsmål. I alle fall var det tilfellet hos oss yngre filologar. Vi vona og trudde at eit tillitsfullt samarbeid skulle jamne eller løyse dei språklege overgangsvanskane og på litt lengre sikt føre oss fram til eit samlande norsk mål. Vi hadde ei sterk tru på at samarbeid om felles måldyrking skulle avløyse eldre tiders kraftøydande og ufruktbare målstrid -ja faktisk var målstriden slutt." xxviii

Me skal her merka oss at Hellevik er interessert i å legitimera det arbeidet han hev gjort i språknemndi. Han sat i fyrebuingsnemndi som forma ut mandatet og utnemningsmåten til nemndi, og han var formann i språknemndi i fire periodar xxix. Dessutan hev han uppdraget å skriva soga for språknemndi i ei tid då rikmålsreaksjonen hev vunne sigrar på alle frontar og kann hausta vinstar gjenom Vogt-nemndi. Det er naturleg at han freistar å leggja serleg vekt på det som han trudde var ålgjengne synspunkt då han starta å arbeida i språknemndi etter det mandatet han sjølv hadde sett upp. Di meir kritisk ein byrjar å sjå på Helleviks rolla, di meir må det undra at han ikkje ser seg grunn til å koma med mottankar mot den rådande samnorskideologien som han refererar til.

Innanfor målsida vart det gong på gong ordskifte umkring rettskrivingsspursmål. Tilrådingi frå fyrebuingsnemndi til Norsk Språknemnd var sterkt umdryft frå nynorsk hald. I fyrebuingsnemndi hadde Hellevik med seg forfattaren Tarjei Vesaas som på denne tidi var vel femti år. Vesaas var ikkje filolog. Han hadde folkeskulen og eit år på folkehøgskule. Eirik Vandvik var filolog med latin som hovudemne,men han var ikkje å rekna for serkilt ung. Ingeborg Hoff derimot var ung og aktiv motstandar av dei samnorsktankane som Hellevik målbar. Hellevik fekk soleis ikkje nokon studnad frå nordisk filologhald millom målsmennene for nynorsk. Utnemningi av Hellevik til målsmann for Samlaget skapa ein motsetnadsfull diskusjon på tvo årsmøte i Samlaget i 1952 og i 1953. I Noregs Mållag stod rettskrivingsspursmål heilt sentralt på mest alle landsmøti i Noregs Mållag frå 1950-1957.

Hellevik skildrar tidi i Studentmållaget i Oslo på 1930-talet i eit intervju i bladet Språknytt i 1979 : " Studentmållaget var i desse åra ein møtestad for politisk og språkleg radikal og reformvillig ungdom både frå nynorskssida og bokmålssida." Hellevik sat i ei nemnd som var samd i grunntanken i rettskrivingsframlegget til rettskrivingsnemndi av 1934.

Hellevik slær fast at :" Her må ein nok dessverre slå fast at utviklinga ikkje har gått slik som vi vona og trudde. Samarbeidsviljen og fellesskapskjensla som vart styrkt i krigs- og okkupasjonstida varte ikkje så langt inn i etterkrigstida -heller ikkje når det galdt våre uløyste målspørsmål. Eg kjenner elles ikkje grunn til å distansera emg frå ungdomstidas språksyn og arbeidsmål." Hellevik konstaterar altso i 1979 etter 20 års fartstid i språknemndi og 8 års fartstid i Norsk Språkråd at samnorskideologien som han vedkjende og framleis vedkjenner seg til og som danna grunnlaget for all norsk språkplanleggjing fram til Vogt-nemndi ikkje hadde god nok grordbotn. Likevel heldt Hellevik fram med å fylgja samnorskideologien m.a. gjenom formannsposten i Norsk Språknemnd.

Men korleis såg andre Oslo-målfolk på samnorskideologien. Edvard Os var i etterkrigstidi målkonsulent i statsadministrasjonen. Han umsette skjema og skulde syta for at jamstellingi millom måli vart fylgd upp i praksis. I samband med dette laut han òg koma inn på rettskrivingsspursmål. Her gjeld det likevel berre prinsipielle rettskrivingsspursmål. Han hadde lov um målbruk i offentleg tenesta som utgangspunkt,men det viktige samnorskvedtaket som Stortinget gjorde i 1934 var framleis gjeldande. Vedtaket innebar tilnærming millom målformene. Vedtaket var dessutan styrkt gjenom rettskrivingi av 1938 som opna upp for ei større tilnærming millom målformene enn det som var mogleg i 1934,då var det rettskrivingi av 1917 som var utgangsstad for rettskrivingsval.

I 1947 skulde målkonsulenten Edvard Os leggja fram ei nærare rettleiding til lov og fyresegner um målbruk i statstenesta. Fyrr han la fram utkastet for kyrkjedeptet samrådde han seg med Olav Midttun,Knut Liestøl,Einar Breidsvoll og brørne Johs. og Nils Lid, og visst nok eit par karar til,skriv han. "Serleg hårfint granska og drøft vart "ålmenn rettleiing" i rettskriving og målbruk. Det fall oss tungt for brystet å gje desse konsesjonane til bokmålet,for vi hadde då alle i si tid med eld og glød hevda prinsippet om nynorsk til einaste riksmål i i Noreg. Men konsekvent lojalitet mot stortingsvedtaket i 1934,og full rettferd til båe sidene,kravde denne ordlyden i ei ålmenn rettleiing om målbruk i statstenesta. Lengre går ikkje desse forskriftene. Det var ei god trygd for statsråden at eg kunne leggja utkastet fram med opplysning om at nett desse karane hadde drøft og godkjent det for sin part." xxx

I rettleidingi heiter det :

" Når det er høve til å velja mellom liketydige og likeverdige ord eller vendingar,bør ein i bokmålet mest mogleg velja ord og vendingar som fell i hop med eller ligg nynorsk nærast,i nynorsk dei som fell i hop med eller ligg bokmålet nærast."xxxi

Me ser her ein klår uvilje mot samrøringi. Ho er i strid med tanken um nynorsk til einaste riksmål. Denne tanken let ikkje til å eksistera i Helleviks språklege normsett eller i orienteringskrinsen hans. I motsetnad til Os med felagar hev Hellevik eit einsidig positivt syn på samnorskideologien.

Vikør peikar elles på at innanfor Noregs Mållag var det mange syn på rettskrivingsspursmål på den smånorske sida. I mållaget kunde ein finna "... store meiningsskilnader,frå radikale samnorskfolk til konservative målfolk som ville ha slutt på rettskrivingsstriden for å få samla målrørsla,og som derfor godtok 1938-rettskrivinga som eit faktum."xxxii Hellevik må her segjast å vera målsmann for dei mest samnorskhuga i mållaget. Han ikkje berre aksepterte rettskrivingi av 1938. Han vilde byggja vidare på henne og fremja endå sterkare tilnærming.

I intervjuet i bladet Språknytt i 1979 greider Hellevik ut um hovudskiljet i norsk språkstrid slik han ser det : " Hovudskiljet i språkstriden går no som i trettiåra mellom på den eine sida nynorskbrukarar og på den andre sida dei som held fast på bokmålet. Og på tvers av denne skiljelina går skiljet mellom dei i begge språkleirane som er villige/uvillige til å gi avkall på nokre innarbeidde språkvanar for å oppnå ei gradvis tilnærming mellom måla."

Utfrå Helleviks framstelling kann me altso dela målfolki i tvo dei som er viljuge til å arbeida med målet sitt for å gjera det likare bokmålet og dei som held seg til tradisjonelle former. I tillegg til desse tvo gruppone kjem høgnorsktilhengjarane som ikkje vil bøygja seg for nye rettskrivingar. Strategien til samnorsktilhengjarane vert tvoleda. Fyrst fær dei godkjend sideformer som er bokmålsnære. Deretter syter dei for at desse formene vert hovudformer. Då kann dei segja at dette er gjeldande rettskriving, og dei kann kriminalisera dei som held fast ved ei tidlegare rettskriving. Dei er gamaldagse. På 1930-talet fanst det fleire samnorskvenlege forfattarar som nytta former som seinare skulde koma inn med rettskrivingi av 1938. Men på 1950-talet var det munalegt mindre å spora av den slags. Likevel kom det ei drastisk endring ved rettsskrivingi av 1959. Lig vart lovleg sideform til leg,utan at det kann segjast at lig var i sterk frammarsj. E-infinitiven kom inn som jamstelt form,trass i at a-infinitiven hadde stade sterkt fram til 1959.

Etter dei hovudskilji som Hellevik set upp millom ulike målaktørar,må ein segja at 1959-reformi var langt frå ei gradvis tilnærming millom måli. Ein må kunna segja at samnorskdreiingi på nynorsksida vart mykje for sterk. Alf Hellevik som var andsvarleg talsmann for den nynorske sida for snøggare fram enn det ein hadde grunnlag for millom målfolk flest,jamvel millom dei som godtok rettskrivingi av 1938. Den svært samnorskvenlege lina til Hellevik kunde utan tvil ha vorte justert i den lange tidi han var ei verksam kraft under arbeidet i Norsk Språknemnd.

For detaljert framstelling

Skulemålsstrid i Fana

I 1966 kjem det upp ei skulemålssak for Vestlandske Mållag.Saki gjeld ein av umlandskommunane til Bergen,Fana.Fana hadde ein eksplosiv folketalsvokster i tidbolken frå 1945-1970. Tilflytting kom nok stort sett frå Bergen som i dette høve var eit gjenomtrekksumråde. Fana hadde nok tidlegare vore noko språkkløyvt,men nynorsken hadde havt ei sterk og rådrik stoda. I 1972 gjekk Fana inn i den nøytrale,men bokmålsbrukande Bergen-kommune. I dag er nynorsken mest ute av Fana.Det kann høva å sjå attende.

Skulemålssaki openberrar seg i brev frå Arnfinn Haga,formann i Vestlandske Mållag, til skuledirektøren i Bjørgvin,herr Nils Hodnesdal 15.06.1966 og til skuleinspektør i Fana Erling Vollan 19.11.1966. Til Hodnesdal skriv Haga at Kaland skule i Fana hev nynorsk til upplæringsmål. Men i det seinaste åri hev det kome til sideklassar på bokmål. Til skuleåret 1966/67 hev det meldt seg 7 elevar som vil ha nynorsk. Skulestyraren segjer at desse borni ikkje skal vera skilde frå bokmålselevane i andre fag enn i norsk. Styret i VM hev kome til at elevane etter sed og skikk i slike høve hev full rett til å få vera eigen klasse. "Med dette legg eg saki fram for Dykk,som veit kva lov og rett er i saker som desse",avsluttar Haga. Eg hev ikkje funne noko svar på dette brevet.

19.11.66 skriv Haga til Erling Vollan. Han innleider me å peika på at det er både bokmåls- og nynorskskular i Fana. Styret i VM hev fenge høyrt at ved nynorskskulane vert elevane spurde um dei vil ha nynorsk eller bokmål til upplæringsmål når dei skriv borni sine inn. På bokmålsskulane vert ikkje elevane spurde um målform. Me øygnar ein klår tendens. Me vil spyrja um dette gjeld andre herad eller um Fana er i serstoda. Me vonar at innskrivingi som skal bera til um tvo dagar vil yta rett og skil til alle kantar,avsluttar Haga.

Haga fær svar på dette brevet 24.11.1966. Her gjeng det fram at brevet hev vore fyrehavt i skulestyret si tilrådingsnemnd 21.11. Skuleinspektøren skal etter vedtak i skulestyre ikkje svara på kva som er praksis i andre herad. Det kann derimot vera at skuledirektøren i Bjørgvin kann svara.

I brevet heiter det at Fana finn det fyremålstenleg og naudsynt å spyrja etter målform i skuledistrikt med blanda språkupplæring (Søreide,Liland og Kaland)."Som mållaget veit,skal klassedelingsoppgøvene vere inne i direktørembetet innan utgangen av januar månad." I brevet heiter det vidare. I dei andre skulane hev ein ikkje "dei praktiske problem som her er omtala,og ein er samd med Dykk i at der treng ein heller ikkje spyrje foreldra."

Arnfinn Haga sender brev til skulestyrar, Håkon Helland, 27.11 og 8.12 1966.Helland er mannen attum tvo skriv um upplæringsmål til foreldri ved skulen . I brevet og i purrebrevet uppmodar Haga Helland um å senda avprent av rundskrivi.

10.12.1966 svarar Helland.Helland segjer at han diverre ikkje hev arkivera desse skrivi.Han bruka ikkje å arkivera skriv til foreldri på den tidi. Han skulde gjerne ha gjeve brevi til Haga. Helland meiner at VM ved styret og formannen ser på seg sjølv som ein kontrollerande instans andsynes skulen. Mållaget hev formell ingen rett til å få utlevert brev som er tiltenkt andre,meiner Helland. At mållaget ynskjer å uttala seg um disposisjonar som det er usamd i finn han derimot rimeleg. Helland vil svara på konkrete spursmål. Men vil vita fyremålet med spursmåli. Helland sender kopi til skuledirektør Hodnesdal.

Haga svarar på dette brevet 10.12.1967. Haga kjem grundig inn på skrivi.Dersom alle skulestyrarane på nynorskskulane skulde senda ut skriv um at foreldri vert uppmoda um å velja upplæringsmål.Korleis vilde det då gå med nynorsken.

Helland peika på at brevet frå Haga var stutt og nærmast var forma som um mållaget var ein kontrollerande instans. Me hev mange ting å strida med i mållaget,og me hev ikkje høve til anna enn å vera stutte soframt me skal koma i mål med alt,slær Haga fast.

14.12.1966 kjem det eit umfattande og grundig brev frå Håkon Helland. Helland ynskjer å gjera VM fullt kunnige med målstoda på Kaland skule på ein sakleg og fyldig måte.1 Bokmålselevane frå Midttun skule kunde verta svært mange og rådrikne.2 Fleire foreldre hadde gjeve private og offentlege uttrykk for at dei ynskte bokmålsupplæring m.a. på opne foreldremøte. Dei vilde ha parallellklassar på bokmål.Dersom mange av dei ganle nynorskelevane vilde velja bokmål vilde klasseuppsetjingi verta sprengd,skriv Helland. Dette vilde i so tilfelle koma på eit tidspunkt då klassedelingslistor og lærarpostar var uppsette. Me vilde då få vanskar med både godkjenning av klassedelingi og med umsyn til lærarpersonale.

Difor vilde eg røkja etter kva me kunde venta oss av bokmålskrav.Helland sende ut eit skriv der foreldri kunde svara på nokre graderte spursmål. a.absolutt nynorsk,b.helst nynorsk,men har ikkje noko mot bokmål,c.like gjerne nynorsk som bokmål. Og med dei same graderingane for bokmål i punkt d og e. d.helst bokmål men har ikkje noko mot nynorsk e. absolutt bokmål.

Gjenom elevane hadde skulestyraren fenge inntrykk av at foreldri tykte dette var eit endeleg skriv som var bindande. Difor sende han ut eit nytt skriv der han slo fast at dette berre var meint som ei friviljug tilbakemelding.

Av denne frågreidingi meiner Helland at det skal vera klårt at det var administrative grunnar attum dei skrivi som vart sende ut til foreldri. Helland meiner at det vilde ha vore det same dersom ein bokmålsskule fekk yverført mange nynorskelevar. I dette høve vilde det òg vera rett å senda ut skriv um upplæringsmål. Helland ser heller ikkje at det vilde vera gale at nynorskskular yver heile landet sende ut fyrespurnader til foreldri um upplæringsmålet.Elevane og foreldri vilde få det målet dei ynskte.

Eg deler sorgi til Vm yver at nynorsken gjeng attende i vårt distrikt.Men hadde det vore krinsrøysting ved skulen vår,vilde bokmålet ha vunne,og då spyrst det um nynorsken hadde kunna yverlevt med parallellklassar i det heile teke.

Når det gjeld dei 7 elevane i parallellklassen,kriv Helland at det var uråd å få godkjenning frå departementet for at desse elevane skulde få vera eigen klasse i anna enn i norsk undervisningi. Haga hev gjort det klårt for Helland at han vil få til ei rettsleg prøving av denne saki. Då vil det vera ukorrekt å gå utanum min yverordna som er skuledirektøren i Fana,difor sender eg avprent av mitt brev til skuleinspektøren i Fana og til skuledirektøren i Bjørgvin.Elles reknar eg med at dei som skal stå fyre granskingi vil venda seg hit for å få nærare upplysningar, avsluttar Helland.

05.01.1967 sender Arnfinn Haga eit kvasst svar på dette svaret. Han meiner at det er berrsynleg at det gjeng fyre seg merkelege ting i Fana,når det gjeld målspursmålet. Kvar gong ein skal røkja etter slike ting råkar ein på eit namn,og det er,Erling Vollan.

Haga samlar seg i tri punkt. Haga slær fast at skulestyret hev prova og sanna at det spør etter upplæringsmål ved nynorskskular,men ikkje ved bokmålsskular. Haga kallar det tøv å segja at skulestyret er samd med han at i bokmålsskulane ikkje treng spyrja etter upplæringsmål. Eg skriv tvert um at skal ein spyrja etter upplæringsmål i nynorskskular kann ein Likso vel gjera det same i bokmålsskular.Men understrekar Haga. Fana er det berre nynorskforsldri som vert spurde etter upplæringsmål.

Haga kjem so inn på dei 7 elevane som hev valt nynorsk ved Kaland Skule.Dei fekk berre ha norsktimane for seg sjølve. I dei andre timane laut dei vera saman med bokmålsborni.Utfallet er at 6 av elevane no er gjengne inn i bokmålsklassen,medan ein elev vert frakta til ein annan skule der han fær nynorsk.

Kaland skule i Fana hev nynorsk til upplæringsmål,slær Haga fast. Hausten 1964 skulde Kaland skule flytja inn i eit nytt bygg. Våren 1964 sende skulestyraren ved Kaland skule ut eit skriv til foreldri i krinsen,med spursmål um kva upplæringsmål foreldri ynskte når skulen kom inn i det nye bygget. Skrivet slo fast at målstriden vilde gjera seg gjeldande når skulen kom inn i det nye bygget. Foreldri vart uppmoda um å senda svar på kva upplæringsmål dei ynskte. Skrivet vart sendt etter uppmoding frå skuleinspektør Erling Vollan,sa skulestyraren til ein av lærarane ved skulen.

Dette brevet vart forutan Erling Vollan sendt til Skuledirektør Nils Hodnesdal,og Kyrkje- og Undervisningsdepartementet. Til sistnemnde skriv Haga : "at det vil verta lagnadstungt for det norske målet dersom framferdi åt Erling Vollan,...,kann segjast å vera rett.

17.01.1967. hev Arnfinn Haga fenge brev frå skulestyrar Håkon Helland. Brevet frå Helland var dagsett 9.01.1967. I brevet gjeng det fram at Erling Vollan ikkje hev kome med nokor uppmoding til skulestyraren ved Kaland skule um å senda ut noko rundskriv i tilknyting til upplæringsmålet ved skulen.Det gjeng elles fram at skulestyrar Helland hev derimot sendt utfallet av rundspyrjingi til skuleinspektør Vollan. Haga trekkjer dimed skuldingi um at Vollan stod attum i nett denne saki attende. Avprent vert sendt til departementet og til skuledirektøren som ovanfor.

17.01.1967 sender Haga brev attende til Håkon Helland òg. Haga takkar for utgreiding av 9.01.Denne avhandlingi hev me ikkje tilgang til so me veit ikkje nett kva som er skrive der. Her gjeng det fram at Kaland skule hev fenge heile klassar med bokmålselevar frå Midttun skule. Haga og styret i VM undrast på um desse elevane hev vorte spurde etter upplæringsmål då dei kom til den nye skulen. So vender han attende til skrivi med spursmål um upplæringsmål. Haga konkluderar med at :" Skulde styrarane ved nynorsk-skulane senda ut slike skriv og ikkje styrarane ved bokmålsskulane,so lyt det no mest gå gale med målet vårt. Haga gjer det klårt at brevskiftet millom han og Håkon Helland vil verta lagd fram for stortingsmann Einar Stavang.

Brevet til Stavang vert sendt 11.02.1967. I brevet kjem det fram at Haga hev halde seg orientert um måltilstanden ved Kaland skule gjenom kona si som arbeider der..Det ser ut til at dei andsvarlege sit og administrerar ut nynorsken i Fana. Haga nemner at han hev brevskiftest med skuledirektøren. Brevi her er ukjende for oss. I trumål segjer Haga at skuledirektøren hev peika på at skuleinspektøren i Fana freistar å lirka ut nynorsken. Kona til Haga hev lese båe dei skrivi som skulestyraren ved Kaland sende til foreldri våren 1964. Båe brevi kunde tolkast som ei uppmoding til å gå yver til bokmål,meinte ho. Og mange gjekk den vegen ,slær Haga fast. Haga fortel at Vollan vart skuleinspektør for nokre år sidan i sterk tevling med Per Rommetveit,ein solid målmann. "Etter di kunnige menn segjer,var det mest av alt målspursmålet som gjorde at Vollan kom til sætes." Vollan er skuleinspektør 1,skuleinspektør 2 er Steinar Salhus. Han er målmann på den visi det er ,skriv Haga. Han hev ikkje den minste tru på at det finst nokor framtid for reint norskt mål i Noreg,og han fer stilt i dørene når det er målordskifte i skulestyret. Um ein ikkje støyter bokmålsfolket kann Fana ha nynorsk i nokre år til,meiner Salhus,etter Haga.

Steinar Salhus likar ikkje all skrivingi til Vestlandske Mållag som vil ha open tale. På eit samrådingsmøte,der målfolk dryfte planane um kommunesamanslåingi millom Fana og Bergen. Las han teksten for styret i VM. " Etter den "provoserande brevskrivingi formannen dreiv med til skulekontoret i Fana,meinte Salhus at det " i verste fall" kunde verta målrøysting i Fana-krinsane."

Haga vil at Stavang skal lesa gjenom brevi avdi han er sakkunnig.Stavang var rettslærd. Han hev lite upplysningar utanum brevi,men han tykkjer at brevi lyser av dårlegt samvit.

Skulemål,kommune- og fylkessamanslåing.

4 februar 1967 hev VM eit møte der dei tek upp skulemålsstoda i umlandskommunane til Bergen. Møtet er ikkje datera nærare enn til 4 februar,men i uppritet frå møtet vert det vist til eit møte i Fensal um hausten. Dette møtet må ha vore 5 november 1966. Eit slikt møte er umtala i eit upprit frå Knut Hvitsten på skrivarstova,og den same Hvitsten hev skrive under uppritet frå møtet i februar.Hvitsten var i arbeid for VM på denne tidi. Han var ikkje tilsett lenger enn til 1967,og Arnfinn Haga som er umtala i uppritet vart fyrst formann i VM i 1966. Sameleis talar det som elles er umskrive i uppriti til fyremun for ei sovori tolking.xxxiii Dessutan veit me at Fensal ikkje var i full drift fyrr noko ut på hausten 1965. Det tok vel og ei tid fyrr Fensal vart vanleg møtelokale.

Lærar Anton Ulvøy frå Åsane Mållag var den som hadde skunda til møtet,men det var VM som var formell tilskipar. Arnfinn Haga tykte det var høvelegt å få skuleinspektør Hantveit til å halda ei innleiding um målstoda i dei fire umlandskommunane Åsane,Arna,Fana og Laksevåg. Det som var serleg aktuelt var kva som vilde bera til,um Bergen slo desse kommunane inn under seg.

Skuleinspektør Hantveit konstaterte at i Arna er administrasjonsmålet,målet i skuleadm. og i skulestyret nynorsk. Ein skule hev tvo parallellklassar med bokmål. I Fana er administrasjonsmålet bokmål,men i skulestyret nynorsk. Dei gamle landsskulane er framleis på nynorsk,medan dei andre hev bokmål. I Laksevåg er alt på bokmål. Åsane hev enno nynorsk administrasjonsmål,men det er vanskeleg å segja kor lenge det vil vara. Skulestyret brukar òg nynorsk. Det er tvo reine bokmålsskular,Eidsvåg og Tertnes. Resten av skulane er nynorsk-skular,men ved Haukås- og Kyrkjekrinsen er det parallellklassar med bokmål.

Hantveit gjev seg vidare til å summera upp alle slags nynorsktiltak både i Bergen og i landet.

Anton Ulvøy er fyrste mann på talarlista etter fyredraget. Ved innskrivingi til skulen var det ikkje framgang for bokmålet i Åsane konstatera han. I skular der målet er valfritt må me driva aktiv påverknad for å få flest mogleg til å velja nynorsk. Ulvøy er uviss på korleis slikt arbeid kann drivast. Han nemner brosjyrar m.m. Dette tilfanget må leverast ut god tid i fyrevegen, slær han fast. Elles må me senda ut eit upprop frå dette møtet,avsluttar Ulvøy.

Per Håland var neste talar.Han meinte at skulespursmålet er viktigt,men samanslåingi millom Bergen og Hordaland fylke var viktigare for han. Vert Hordaland med Bergen eit nynorsk fylke, er det ei stor vinning. Håland meinte at denne vinningi var so stor at det spørst um me ikkje burde gjeva vår tilslutnad til denne samanslåingi. Me må gå mot kommunesamanslåingi, utan at me gjeng mot Bergen. Med ei samanslåing vil me få ein storkommune som er nøytral,slo Håland fast.

Steinar Salhus gjorde seg til talsmann for ei avventande haldning i målvalssamanheng. Mange stader kann nynorsken få stå,men det skal ikkje so mykje irritasjon til fyrr han fell. Salhus tykte det var ille at VM hadde drive på med offensive framstøytar mot skulestyret i Fana i samband med attergangen for nynorsken ved Kaland Skule. Han uppmoda VM um eit mildare verlag når det galdt Fana Kommune. Salhus var skuleinspektør 2 i Fana jmf.,bolken um skulemålsstrid i Fana.

I ein replikk sa Arnfinn Haga at det var ei ærleg sak å røysta nynorsken ut,men å administrera han ut er verre.

Per Håland meinte at Fana Mållag burde ha vore sett inn i saki fyrr VM gjorde framstøytar mot skulestyret. Håland gjorde framlegg um at VM skulde setja ned eit utval frå kvart heradsmållag. Utvalet skal fylgja upp framtaki um kommunesamanslåingi i kvart einskilt herad. Utvalet må kalla inn einskildlagi i umlandskommunane eller fylkeslaget etter som dei finn det naturleg.

Jørund Hartveit frå Arna meinte at det var klårt nok kva som vilde skje etter ei samanslåing millom umlandskommunane og Bergen. Utfallet kom til å verta at bokmålet vann terreng. Det var ikkje dei folkevalde si skuld. Det var kontorfolki som avgjorde målform. Dersom me ikkje segjer klårt frå um at me ikkje vil gå inn på ei slik samanslåing, utan at det vert teke vare på våre kulturverdiar,vil desse verta burte. Arna og Gjærstad Mållag hev vore ute etter N.K.L. for det målet dei brukar. Fyrst fekk me til svar at dei var nøytrale,seinare heitte det seg at dei ikkje hadde folk som kunde skriva nynorsk.

Harald Hundvin frå Laksevåg hadde lite tru på at Hordaland vilde verta nynorsk fylke etter samanslåingi med Bergen. Han studde tanken um eit utval som skulde fylgja samanslåingsplanane. Elles såg det som eit stort tap dersom dei nemnde kommunane skulde gå inn i Bergen.

Johannes Husdal frå Åsane meinte at kvar einskilt medlem i lokallagi burde gjeva det påtenkte utvalet eit vink um utviklingi. Mange vilde nok velja nynorsk,um dei berre fekk meir upplysning um nynorsk upplæringsmål. Ungdomen bør òg verta fylgt upp i den høgre skulen. Eg trur det er klokt å venda seg til Bondeungdomslagi i Bergen BUL i Bergen og BUL Ervingen.

Elin Sandøy kunde fortelja at i Arna hadde dei søkt um ei gymnasklassa. Fylkesskulestyret hadde avvist dette. Dei meinte at Arna-buane kunde senda elevane til Bergen. Men i Bergen vilde det ikkje vera råd å få nynorsk-klassor. Per Håland meinte at dette laut sjåast i samanheng med den stoda som Fylkesskulestyret hadde teke til Hordaland Fylkeskommunale Gymnas. .Dette gymnaset vart nedlagd noko tidlegare på 1960-talet.

Johs. Husdal kunde elles upplysa at innflyttingi til Åsane den seinare tidi hadde vore på umlag 10 000, men berre kring 2 000 av innflyttarane var byfolk frå Bergen. Resten var truleg for det meste bygdefolk.

Etter møtet vart det sendt ut ei fråsegn frå styret i Vestlandske Mållag, som uppmoda skuleelevar og foreldre um å halda på og å velja nynorsk til upplæringsmål. Fråsegni var prenta i Bergens Arbeidarblad og mogelegvis i andre avisor.

Brotet med Noregs Mållag

I Vestmannen nr. 5 1994 gjer eg greida for målpolitiske motsetnader knytt til at Vestlandske Mållag vart tappa for medlemslag frå det nyskipa Hordaland Mållag. Det hende frå 1970 og noko vidare. I stykkjet tok eg ikkje upp brotet med Noregs Mållag som bar til på landsmøtet i Ålesund i 1970. Formelt melde Vestlandske Mållag seg ut på eit umframt årsmøte i Vestlandske Mållag 17 april 1971. Ivar Aasen-sambandet hadde fram til 1970 vore eit landslag med personlege medlemer,men utetter i 1970 byrja fleire einskildlag å melda seg inn i Sambandet. I 1971 vart Vestlandske Mållag medlem i Aasen-Sambandet xxxiv.

Upptakten til brotet i Ålesund var at Vestlandske Mållag på tvo fyregåande årsmøte hadde gjort framstøytar for å få til ei jamstelling av i-målet. Bakgrunnen for desse framstøytane kann vel heimførast til at Vogt-nemndi opna upp for ei rad konsesjonar for dei norskdanske riksmålsmennene.xxxv Dei norskdanske kjempa for eit meir moderat språk i lærebøker og for at det skulde vera høve til å nytta tradisjonelle former innanfor læreboknormalen. Dessutan måtte retningslinone for kringkastingi vurderast på nytt etter snemannsaki,og stadnamni skulde normerast etter norskdansken i bokmålsumråde.

Det målpolitiske verlaget var no heilt onnorleis enn på 1950-talet. Det gav folk von um framgang. Bergens Tidende 5.10.1968 siterar frå ei utgreiding som Arnfinn Haga heldt i Vestmannalaget 1 oktober. Haga meinte at mangt hadde klårna etter dei dryftingane som vart førde på landsmøtet i Noregs Mållag." På det møtet hende det mangt og mykje som må gleda vestmennen,folk med syn for samanhengen i målreisingi. Ikkje minst gledeleg var det at mange ungdomar stod fram på dette landsmøtet og kravde godt norskt mål,Aasen-mål,samstundes som dei ville ha full jamstelling for i-formene og tilsvarande former i tradisjonell nynorsk." " ...Noregs Mållag siglar ei norskare leid."

Alv Askeland hev skildra det som hende i 1968 på landmøtet på Bøxxxvi. Askeland fortel um eit framlegg han gjorde. Han gjorde framlegg um at Noregs Mållag skulde arbeida for full jamstelling millom Aasen-mål og a-mål. Framlegget vart vedteke,men etter at det var vedteke var det fleire i salen som reagerte med harme. Dei sa det laut røystast på nytt. Då fall framlegget. Askeland peikar på at lovene gjekk beint i mot å gjera tvo røystingar um ei og same sak på det same årsmøtet. Askeland hevdar at møteleidingi vart tvinga til å bøygja av og halda ei ny røysting.

Umrøystingi galdt òg ei fråsegn som Sigurd Sandvik la fram. I fråsegni heitte det atxxxvii :" ... alle dei norske former som har tradisjon i nynnorsk frå Ivar Aasens tid,men som no berre er tillatne sideformer offisielt,(må) få full godkjenning i lærebokverket."

Framlegget til Sandvik fekk 67 røyster og vann. 50 røysta mot framlegget. Seinare vart det ny røysting og framlegget fall med 72 mot 57 røyster. Røystetali viser at det var 12 fleire som røysta i den andre røystingi. Det hadde vorte mobilisert i pausen. Vikør fortel ellesxxxviii at styresmannen Berge Furre ikkje vilde representera Noregs Mållag offentleg um denne fråsegni vart vedteki.

I eit anna framlegg, som vart vedteke heitte det m.a :" Ved eventuell ny rettskriving bør dei viktigaste tradisjonelle former koma inn att." Vedtaket vart berre rekna for eit programvedtak for Noregs Mållag og skulde ikkje sendast vidare til styremaktenexxxix.

Alv Askeland hev ikkje vore på noko årsmøte i Noregs Mållag seinare,men han fekk skipa ein Ivar Aasen-ring i Sunnhordland. Denne ringen hadde yver 50-medlemer i heile Sunnhordland. Ringen hadde ein utsending på årsmøtet i Noregs Mållag i 1970. Men utsendingen vart nekta røysterett då han vende seg til møtestyret.

Landsmøtet 1969

På landsmøtet fyreslo formannen Hans Olav Tungesvik å vida ut læreboknormalen i tradisjonalistisk leid i samsvar med den fråsegni som vart vedteki på landsmøtet i 1968. I fråsegni heitte det at det ikkje trongst nokor parallellordning med ulike former. Det mest naturlege var at kvar lærebok vart gjeve ut med skiftande former. Denne fråsegni vart vedteki med 105 mot 68 røysterxl.

I 1969 vart det samanstøyt millom høgnorskfolk og smånorskmedhaldsmenn på landsmøtet i Noregs Mållag i Øystese. På eit lagsmøte 14 oktober i Vestmannalaget viser Arnfinn Haga til at fullmaktsnemndi gjekk til frontalåtak på alle småe mållag og målringar,som høyrde til høgnorskfraksjonen på møtetxli.

Vestlandske Mållag vart skulda for å ha lag utanfor Hordaland som ikkje høyrde naturleg til dette fylket, og VM vart skulda for å ha smålag og målringar innanfor umråde der det var store og aktive lag frå fyrr. Landmøtet godkjende smålagi og målringane innanfor Hordaland, so nær som tvo som ikkje vart godkjende. Målringar utanfor Hordaland vart òg godkjende,men dei laut søkja beinveges medlemskap i Noregs Mållag innan neste årsmøte.

På landsmøtet vart det elles vedteke ei samarbeidsavtala millom Norsk Student og Elevmållag (NSEM) og fylkesmållagi som gav NSEM-lag som òg var med i eit lokalt fylkeslag fulle rettar i dette fylkeslaget. Men NSEM-lagi kunde ikkje møta for fylkeslagi på landsmøtet i Noregs Mållag.

1969-1970

I bolken frå landsmøtet i 1969 og fram til landsmøtet i Noregs Mållag i 1970 var det strid med grunnlag i tvo ting. Det eine var målringane og smålagi i Vestlandske Mållag.

Det andre var samarbeidsavtala millom VM og NSEM. Vikør skrivxlii at ei lovnemnd meinte at NSEM-lag ikkje kunde ha representasjonsrett i VM når dei òg var med i NSEM. Dette er i beste fall ei halvkveda visa. Lovnemndi hadde meir enn dette å byggja på. I ei prenta utgreiding til årsmøtet i VM skriv styret i VM at det gjenom bladstykkje og anna hev kome fram at det hev vorte skipa aksjonsutval mot styret i VM.

Eit vitnemålet som eg finn um fraksjonsarbeid er knytt til eit fraksjonsmøte 25 januar 1970. Her læst dei som kallar inn til møtet gjera det klårt at styret for fylkeslaget òg er orientert,men det nektar formannen i VM for. Han fekk fyrst vita um møte 4 februar. Det er òg valt formann for aksjonsutvalet o.s.b. VM hev dessutan fenge tak i eit fraksjonsskriv der formannen i Voss Mållag og formannen i Studentmållaget er underskrivarar. I skrivet gjer studentmållaget seg stridsbudd mot styret i VM. Studentmållaget er jamvel viljugt til å mynstra utsendingar frå lag som ikkje fær sendt utsendingar på vanleg vis.Elles hev fraksjonen klår ei nemnd som hev framlegg um ny formann og nye styresmenn.

Lovnemndi meinte at det var i strid med lovene til både NM og VM at eit lag kann vera medlem av tvo fylkesmållag. Nemndi rekna fraksjonen, som jamvel hadde valt formann, for eit tevlande fylkeslag. Dette var bakgrunnen.

Viktig endringar 1938 med neddrapingi av i-målet. 1949-1951 tilpassing av samling av det norske og bokmålet 1952 til 1962.

Kva er yvergangen ti l964-1966? Kva skjer med målet? Språksystemet av både "bokmål og nynorsk" dempa ned fram til 1981. Ny reform den gongen Det heile verkar dødt. 1980-talet lever framleis i det norske målet og møtet med i-mål vinn fram fordi det ikkje er snakka um i-målet, og interessa kring mål er dødt yveralt, men tydelegvis ikkje heilt millom folk som tingar målarbeidet.

Fram til 1960-talet hev ikkje spreidene vorte so publiserte. No kjem det støtte av upp til 1000 bøker som er gjevande kring 1967. Dette fører til lettare publisering. Frå 1976 er det fleire stader der ein kann tena godt med pengar på å gjeva ut bøker til utgjevingar til unge so skal arbeida både i heilt ut ut frå det vanlege med 7-årig i grunnleggjande, alle skal no ha 9 årig. Deretter kjem 1-3 på vidaregåande skule. Då vert det publisert meir og meir tekster frå fleire umråde, og i 1976 fær ungdomen igjenom at teksti ikkje berre skal vera på bokmål, men òg på det norske i 1976 vera eit minus, men eigne tekster vert og publisert. Det gjer at teksti på talar stig høgt. I tillegg kann Vestmannalaget i starten med sitt eigne grunnleggjande system som dei brukar med i-mål og det det gamle. Ingi hindring på den grunnleggjande teksti når ein betalar sjølv og fær tekster som dei vil gjeva ut. Utgiftene vert tilgjengeleg på større tillegg enn tidlegare. på 1970-talet og frametter.

"I mandatet til Norsk språknemnd (1952) stod det blant annet at nemnda skulle «fremja tilnærming mellom dei to skriftmåla på norsk folkemåls grunn». Denne formuleringa skapte strid og motstand, særlig fra Riksmålsforbundet og fra mindre deler av målrørsla.

Organisasjonen Landslaget for språklig samling (LSS) ble stifta 1959 med det uttrykte formål å arbeide for et framtidig fellesnorsk skriftspråk, for samnorsk.

I lov om Norsk språkråd av 18. juni 1971 § 1 bokstav b var det bestemt at Norsk språkråd (fra 2005 Språkrådet) skulle «fremme samarbeid i dyrkingen og normeringen av våre to målformer og støtte opp om utviklingstendenser som på lengre sikt fører målformene nærmere sammen». Dette ble kalt for tilnærmingsparagrafen.

Tilnærmingsparagrafen var lenge sovende og ble opphevet i 2002. Det innebar at en offisielt forlot det langsiktige målet om å skape et felles norsk skriftspråk gjennom aktiv statlig språkplanlegging." https://snl.no/samnorsk 4 august 2020

Det norske målet sett saman med CD-ar ryding som folk skal ha tilgang til i det nye målet. Protestar på samanheng av det som må på plan i 1997-1998.

https://www.regjeringen.no/no/dokumenter/stmeld-nr-13-1997-98-/id191413/?ch=4

Tre generasjoner språknemnder Da Norsk språkråd ble opprettet, var det for å avløse den første norske språknemnda, Norsk språknemnd (1952–1972). Den tjueårsperioden var preget av tilnærming mellom målformene.

Neste generasjon var Norsk språkråd (1972–2004). Den trettiårsperioden var preget av konsolidering: Bokmålsrettskrivningen åpnet igjen for tradisjonelle riksmålsformer, og tvungen tilnærming ble avblåst og formelt stadfestet av Stortinget i 2002.

Den tredje og siste perioden begynte med den omdanningsprosessen som startet i 2004. Lov om Norsk språkråd ble opphevet 31. desember 2004. Det nye navnet Språkrådet ble offisielt godkjent av departementet våren 2005. I april 2006 fikk Språkrådet nye vedtekter. I juli samme året ble det første ordinære styret oppnevnt, og senhøstes 2006 var fagrådene på plass.

Norsk språkråd etablerte Språknytt i 1973, og Språkrådet førte bladet videre fra 2005.

Det norske arbeidet finst ikkje so lett. 1997-98. Då er det snakk um det norske demokratiet og tanken um det norske målet som er laga. Det viktige er det norske målet det høgnorske som kjem i drivnad. Fyrst kjem det norske målet kjende med spreiding i store tekster som ein finn mange stader. I dag skal folk kunna laga tekster av all tekst og spreida store mengder tilgjengeleg for norske findarar og runnlaget for det norske målet og samansetjingi, for andre fær dei samla langt mindre os ett store stader av samansette uppsette tekster som viser korleis det norske målet er kjende og vert vist i store tilfelle for alle.

Sjå dei store samanhengane og korleis ein kann sjå store samanhengar som fær fram samanhengar og ny teier som ein kann finna att i nye tekster.

https://www.regjeringen.no/no/dokumenter/stmeld-nr-13-1997-98-/id191413/?ch=4

Det er berre ein grunn til at eg kjem ti lå skriva norsk, og det er i-mål. So offisielt so finst eg ikkje. Kva er eg for noko då? Ein ikkje eksisterande som lever same kor mykje eg finst. Det må då vera burtimot umogleg. Eller kva er tanken når dei mest ekstreme fram til 2012 tilsynelatande hadde vore med på drepa det norske målet frå 1917, og obligatorisk mål i 1938, og som drog ned alt anna dei kunde etterpå. Men målet let seg ikkje stogga av alle, jamvel med slik terror korleis i alle dagar er so viktig å gjera dette 95 år ettere fyrste slaktingi av i-målet? Og kvifor lever a-målet som det einaste som skal vera lov?

i-mål Brødsmulesti Store norske leksikon Språk og litteratur Språkfamilier Germanske språk Nordiske språk Norsk Moderne norsk språk og språkhistorie I-mål, betegnelse for den nynorske skriftspråkvarianten som bruker former som soli, ikke sola i bestemt form entall av sterke hunkjønnsord, husi, ikke husa i bestemt form flertall av intetkjønnsord. Ivar Aasens norm var i-mål.

I 1917 ble a-forma innført i landsmål som såkalt valgfri form, samtidig med at den i riksmål ble obligatorisk i en del særnorske hunkjønnsord, mens alle hunkjønnsord valgfritt kunne ha a-form (a-forma var valgfri form i riksmål). Obligatoriske og valgfrie former i 1917 var lærebokformer og derfor å se på som jamstilte hovedformer. Systemet med sideformer fikk vi først i 1938. I 1938 ble da i-forma gjort til sideform [klammeform] i nynorsk, og i 2012 ble den tatt helt ut av normalen.

Når ein kjem til det norske målet og skrivingstekster, bøker, då kjem ein til mange viktige endringar frå 1960-talet og frametter. Tekstene er dyre og tungviste å gjeva ut på 1950-talet og heng etter etter krigen 1945. Likevel hev det norske målet gjeve ut mange tekster fyre krigen og noko held seg vidare etter det som kjem etter krigen i 1945. Men kampen ser ut til å tilpassa seg på 1950-talet og tilsetjingi er sterk berre norsk bokutgjeving skrivandre blad. Dei leidande er alt på 1950-talet mektige personar sit med stor makt yver kva som vert lovleg å skriva og fylgt etter obligatoriske samlingar.

Ein kann merka seg at den politiske endringi endrar seg frå valet i 1945. Då skjer det ikkje noko og ingen kann i praksis gjera noko me den politiske vali. For krigen er slutt og alle alle skal samarbeida um enkle løysingar i Noreg. Mykje av det same kann ein finna i 1949. So norsk politisk utvikling er i praksis styrd av vali frå 1945 og 1949 fram til 1953 og 1957. Det er fyrst i 1957 at det kjem viktige endringar. Denne dagen hev Noregs Mållag rett skaffa seg lovstyringi. Dette burde Noreg ha stoffa med ordra frå 1945. Men partiet satsa på handlingar som gav meiningi. I-mål er eit trugsmål fyre valarbeidet i 1957 på same tid som at det skal gjerast ordre um korleis det norske målet skal sjåast ut og lærast upp til store pengar pengepengar til Sigmund Skard, Oslo-systemt med

Når a-målet og nedbrytingi av norsken gjeng attende med ny umleggjing med a-mål og forfall, medan bokmålet kjem attende med meir av det gamle, er nedbrytande både i 1959 og med framferdi etterpå fram frå 1959 og 1962. Deretter skjem det ordskifte um modifisering, men då er det norske målet systematisk øydelagt frå 1959 med terror frå eigne målfolk. Heilt utruleg og terrorifisert. Alt i 1971 trekkjer ein attende på ei blanding med a-mål og det same målet for bokmål og norsk som tvo grunnleggjande måluppsett og tankar som grunnlag. Blandingi av dei tvo er samnorskarar folk som viser seg fram frå 1959. Men det er svært få som arbeider for dette, og ingi interessa for dei grunnleggjande.

Det interessante er det som skjer elles på 1970-talet. For det fyrste kjem det meir mublisering av tekster. Folk kann no få kjøpt upp til 1000 tekster til ei bok. Detter spreider tekster seg lettare, og det vert tilgang til store tekstmengder i mange tekster som vert tilgjengeleg for folk, og i 1976 kjem det obligatorisk att ein skal ha norske tekster på norsk mål til utgjevingar på det norske målet.

Når det norske målet i bøkene vinn fram so er det voksten med dei 1000 utgjevingane i 1967, fleire tekster på 1970-talen i stor tekst, og mange som er radikale i arbeidslivet, so er det stor verksemd med med meir skriving i universitet og i tekster på 1-3 i verksingstenesta i vidaregåande skule, og folk les mykje meir tekst.

So kjem det meir og meir tekst med folks interessa og med meir pengar som spreider. Vestannalag vinn seg fram med å få gjeve ut meir norsk tekst enn tidlegare, men mest testa på Vestmannalaget. Vestmannalaget hev den gamle historiekjelda og historia med Clausen og Jerdar i 1985. Det gjer at dei set i gong denne verksemdi, og det gjer at dei gamle på 80-90 år gamle til slutt ved nedgangen sin stend klår til dei unge Marøy og Tormål som prøver seg ei stund med Målmannen, men endar upp med Målmannalaget som framleis er i levande live. Det som endrar seg dramatisk på 1900-talet og ikkje minst kjem endå sterkare er umleggjingi på slutten av publisering av PC-systemet det fyrste på 1980-talet og deretter med utgjevingi av den spreidande samlingi av publisert norsk tekst som kann senast yver heile verdi. Og utetter kjem det norskemålet seg yver stor avstandar og lett tilgjengeleg på nettet. Det undrar folk, og folk vert meir umtalte som uvanleg som gjev lite ut og ikkje er so mykje å leggja ut til, men som likevel ikkje kann utslettast.

==

Kva skjer etter 1970. Ja, les under fram til cirka då. Det som so skjer millom 1970-talet og 1990-talet er svært interessant. I 1969 vert det bannka fram at ein skal ha 9-åring. Fram til då var det opning på 7-klassar i skulen, jamvel um mange arbeider på praktiske arbeid etterpå eller tek utdanning vidare. Frå 1970-talet er kor som er på plass. So kjem meir og meir av ventnader um vidaregåande upp i forum og det gjer at 1980-talet vert heilt vanleg. Då fell det inn fleire og fleire vidaregåande og meir og meir ventnader. Skulen krev meir utdanning, og arbeidet med meir krevjande og grunnleggjande skuleupplæring via skulane kjem inn på 1980-talet. På 1990-talet kjem vidaregåande og vert større krav. Det endrar soga.

Det som skjer på vestleg er serleg viktig i 1976.

Målringar og smålag. == Tre generasjoner språknemnder Da Norsk språkråd ble opprettet, var det for å avløse den første norske språknemnda, Norsk språknemnd (1952–1972). Den tjueårsperioden var preget av tilnærming mellom målformene.

Neste generasjon var Norsk språkråd (1972–2004). Den trettiårsperioden var preget av konsolidering: Bokmålsrettskrivningen åpnet igjen for tradisjonelle riksmålsformer, og tvungen tilnærming ble avblåst og formelt stadfestet av Stortinget i 2002.

Den tredje og siste perioden begynte med den omdanningsprosessen som startet i 2004. Lov om Norsk språkråd ble opphevet 31. desember 2004. Det nye navnet Språkrådet ble offisielt godkjent av departementet våren 2005. I april 2006 fikk Språkrådet nye vedtekter. I juli samme året ble det første ordinære styret oppnevnt, og senhøstes 2006 var fagrådene på plass.

Norsk språkråd etablerte Språknytt i 1973, og Språkrådet førte bladet videre fra 2005. Striden umkring smålagi og målringane var langvarande. Det vart hevda at målringane vart skipa innanfor arbeidskrinsen til større lag,at målringane kom utanfor Hordaland og at målringane ikkje var reelle lag,men uppkonstuerte lag som berre skulde vera med på å gjeva 25høgnorskfraksjonen fleirtal i røystingar på fylkesårsmøte og landsårsmøte.

Til vanleg vert det vel rekna for ein styrkje at det kjem til nye mållag. Men i denne tidi vert det stødt vekk rekna for ein uting at det kjem til høgnorskorienterte lag. Høgnorskmenn vil hevda at i den fraksjonsstriden som gjekk fyre seg millom ulike målsyn vart høgnorsklagi forfylgde,medan tilsvarande fraksjonsarbeid frå den motsette kanten fekk gå uakta. I alle fall såg ikkje høgnorskmotstandarane seg mun i å fylgja den same lagsskipingsstrategien,iallfall ikkje i stor stil. Ein må vel då rekna med at høgnorskfraksjonen hadde eit so godt organisasjonsnett at han kunde mobilisera lag via sentrale målsmenn frå høgnorsksida,serleg i Hordaland. Motstandarane ser ikkje ut til å vilja fylgja den same strategien,eller dei mangla det same organisasjonsnettet. Det førde til uppskrik.

Det må elles segjast når det gjeld årsmøtet i Vestlandske Mållag i 1970 at det ikkje kann tenkjast at det fanst so mange som umlag 40 målringar som skulde til for å avgjera røystingi på årsmøtet. Vestlandske Mållag hadde derimot mange lokallag attum den målpolitikken dei førde.

Etter landmøtet i 1969 vende Noregs Mållag seg beinveges til nokre målringar m.a. til Ivar Aasen-ringen i Sunnhordland. Brevet er heimla i eit vedtak i arbeidsutvalet for Noregs Mållag 16 oktober,og brevet er send 21 oktober. Noregs Mållag ved arbeidsutvalet peikar på at dei stridane som hev vore på landsmøtet kunde ha vore avgreidt,um einskildlagi hadde kome med upplysningar um arbeidskrins,medlemslistor og anna. Styret i Vestlandske Mållag var samla til møte 14 novemberxliii. Styret hadde då vorte vitra um at einskildlag vart kontakta frå NM sentralt. Styret vedtok på møtet at einskildlagi ikkje skulde gjeva slike upplysningar. Det hevda at det er styret i fylkeslaget som skal taka seg av sambandet med einskildlagi i kvart einskilt fylke.

Frå Ivar Aasen-ringen i Hardanger kjem det brev til styret i VM som er dagsett 12 november 1969. Laget er samansett av fem personar. Dei er Josef Lutro,Tidemann Kjærheim,Halldor O. Opedal,Lars Vivelid og Kari Vivelid. Lutro gjer greida for at dei som er med i laget hadde vore samla hjå Opedal etter landsmøtet i NM i Bø. Dei meinte at det ikkje kunde verta fred i Noregs Mållag fyrr mållaget gjekk inn for full jamstelling millom a-mål og i-mål. Difor skipa dei Ivar Aasen-ringen i Hardanger.

Dette laget er ikkje utypisk. So kann ein spyrja seg um det skulde vera høve til å skipa slike målpolitiske ringar. Sigurd Sandvik og styret i VM meinte at kvart lag einast hadde skyldnad til å betala årspengar og å senda årsmelding. Medan landsmøtet i Noregs Mållag i Ålesund meinte at 18 lag ikkje kunde godkjennast. Det førde med seg at høgnorskmennene i Vestlandske Mållag gjekk frå landsmøtet,og melde seg ut or Noregs Mållag.

På ekstraordinært årsmøte 17 april 1971 hevdar Sigurd Sandvik at styret i NM tolkar lovene til laget som dei vil. Sandvik meiner at det var lovstridig at det nye Hordaland Mållag vart godkjend på landsmøtet i Ålesund. Denne godkjenningi var ikkje ein gong teke upp i styret. Sandvik sat i styret i Noregs Mållag på denne tidi. Conrad Clausen meiner at Norrønalaget Bragr vart nekta utsendingsrett utan saklegt grunnlag.

På den tidi møtet vart halde hadde Hordaland Mållag byrja å sanka medlemslag. Lars Festøy peika på at mange lag som no melde seg ut or Vestlandske Mållag og inn i Hordaland Mållag gjorde det med småe fleirtal. Seinare på året kjem det kritikk frå styret i Vestlandske Mållag av di målsmenn frå Hordaland Mållag tek kontakt med einskildlag i samband med møte lagi anten hev sett upp sjølve eller som Hordaland Mållag er med på å skipa til. Når målsmennene frå Hordaland Mållag er til stades på møte som styret i VM ikkje veit um,fær lagi eit einsideleg inntrykk av den målpolitiske stoda millom Vestlandske Mållag og Hordaland Mållag.

Kor som er Vestlandske Mållag er frå 1971 ute av Noregs Mållag. Utbrytarane frå VM meinte at det vilde verta lettare å driva praktisk målarbeid etter at Hordaland Mållag kom i drift. Kor vidt det hev vorte slik og korleis det elles kunde ha vorte,fær me aldri vita. Det er i alle fall klårt at Vestlandske Mållag etter utmeldingi endra kurs. I tidi etter utmeldingi hev rettskrivingsspursmål alltid stade høgt på dagsetelen. Men VM fekk òg gjort mykje godt arbeid for jamstelling frå 1971,og minst 4-5 år frametter. VM fekk skrivarstova hjå Trine Reknes. Sveinung Ones gjorde mang ei arbeidsykt på dette kontoret i ledige stunder. Ordningi med eigen skrivar kom i stand for fyrste gong på 4 år. I 1967 miste VM skrivaren sin Knut Hvitsten som laget hadde saman med Hordaland Ungdomslag. Dette var eit stort tap,og førde nok til at kritikken mot styret i VM vart sterkare etter 1967 enn fyrr. Knut Hvitsten var ein garantist for at VM dreiv aktivt og praktisk målarbeid. Han kunde driva på fulltid. Etter at Hvitsten gjekk av,laut Arnfinn Haga fylla mange av dei same funksjonane som skrivaren hadde. Haga hadde fullt upp av undervisningsarbeid som lektor i Os, og presset på han må ha vore stort meir enn ein gong. Fraksjonsstriden gjorde ingenting lettare.