Sjå kjelda til Idé-grunnlaget for målreisingi

<h2>I.</h2>

<p><i>Kvifor driv me med målreising?</i></p>

<p>Det hev vore ein grand ordskifte um dette spursmålet i det 
siste.</p>

<p>Den unge filologen Olav Rytter hev havt ei forvitneleg utgreiding 
no nyleg i «Syn og Segn» um målrørslor i slaviske land. 
Utgreidingi byrja med å dryfta utførleg kva grunnlag ei målreising 
i det heile kan ha, og kva grunnlag målreisingar faktisk 
hev havt i ymse ulike land.</p>

<p>Målstudentane tok til 2. september i år med å gjeva ut eit 
blad, ei liti fagskrift: («Mål og Makt». Det er mykje nettupp idé-grunnlaget 
for rnålreisingi dei utkomne nummeri krinsar um.</p>

<p>I samband med den nye rettskrivings- (eller nøgnare målbrigdings-) 
nemndi hev det kome fram eit og anna innlegg um 
sjølve grunnsetningane for målreising og målpolitikk hjå oss. 
Og det kjem meir. I samband med rettskrivingsbrigdet, eller 
nøgnare målbrigdet som dei emnar på, lyt me taka eit ålvorlegt 
prinsipielt ordskifte, ei uppgjerd um kva grunn me stend på, og 
kva de er me røynleg vil. Ei <i>uppgjerd</i> som gjeng radt onnorleis 
breidt og djupt enn ordskiftet for det meste hev gjort til dessar.</p>

<p>Men alt no kan me altso merka ein <i>trong</i> på fleire kantar hjå 
deim som er vakne til å tenkja igjenom på nytt og få utgreidt 
for seg sjølve kva som er grunn og endemål for målreisingi i 
Noreg; kva som er <i>ideologien</i> hennar som dei gjerne segjer på 
moderne landsmål, — det er slikt eit greidt og godt norsk ord.</p>

<p>— Eg meiner dette er gledelegt. Ikkje minst at ungdomen 
tenkjer målsaki igjenom prinsipielt.</p>

<p>For kvar stor rørsle treng ein greid lærebygnad å stydja 
seg til. Eller rettare: Kvar stor rørsle treng <i>ein</i> stor, endefram tanke 
å byggja på. Ein tanke som på den eine sida gjev fast logisk 
grunn, det vil segja er vyrdlaust sannferdig og let kvar ting 
vera det han er, og ikkje kunstigt eller hektisk gjer nokon ting 
større eller mindre enn han er. Og ein tanke som på hi sida 
hev fengjande makt i seg. Hev evna til å gjera folk uppglødde 
og til å setja hugar i brand.</p>

<p>Det er radt naudsynt for ei rørsle å ha ein slik stor, endefram 
tanke. Og det er um å gjera at dei som skal bera rørsla 
fram, er fullt klåre yver honom, og er samde um kva som røynleg 
<i>er</i> hovudtanken deira. Og dersom dei er usamde, lyt dei sjå 
etter um ikkje det som kvar legg vekt på kan førast attende 
til eitt og same grunnfaktum; um det ikkje er ulike, kan henda 
meir eller mindre avleidde sidor av ein og same hovudtingen 
dei legg vekt på; soleis at i det fundamentale vert det noko eins 
like vel.</p>

<h2>II.</h2>

<p>Eg vil få koma med nokre tankar um kva eg meiner det er 
som <i>ber</i> målreisingi og er sjølve kjernen i henne.</p>

<p>— Det er heller moderne no å segja at den norske målreisingi 
er ei <i>sosial</i> reising, ei klassereising.</p>

<p>Dette er sant. Målsaki er ei reisings- og lyftingsmakt for 
bonde og arbeidar og fiskar, og for alle lag i folket som soknar 
saman med deim. Målreisingi er ei frigjering i <i>serskild mun</i> for 
desse klassone i folket. Og eg lyt segja, eg skynar lite deim som 
vil vera førarar i bonde- eller arbeidarpolitikk og ikkje tek 
målsaki med, men arbeider imot eller stend likesæle, eller jamvel 
sjølve i tale og skrift gjeng ifrå bonden og arbeidaren sitt 
mål yver til norsk-dansken.</p>

<p>Det sosiale momentet er ei side ved saki som me ikkje kjem 
utanum, og som me <i>lyt</i> halda sterkt fram. — Like vel er etter
mi meining ikkje den sosiale sida den viktugaste sida. Og den 
sosiale reisingstanken er ikkje sjølve den sterkast berande tanken 
som <i>hev</i> halde målsaki uppe, og ikkje den som sterkast <i>kan</i> 
halda henne uppe heretter.</p>

<p>Kor stort verde målreisingi so hev for bonde og fiskar og arbeidar, 
so stend det like vel fast, at alle desse klassone <i>kan</i> då 
greida seg utan henne, og hevda seg utan henne i maktstriden 
og i den økonomiske striden i samfundet.</p>

<p>Bøndene hadde si politiske og sosiale reising i det fyrre hundradåret, 
med dansk til mål i offentleg ferd. Dei braut seg 
fram, og greidde det, på dansk.</p>

<p>Arbeidarane hev bygt seg upp den økonomisk og politiske 
maktstoda si i dag, og hev greidt det veldige organisasjonsverket 
sitt. Det er alt saman tufta på dansk og norsk-dansk mål, 
frå fyrst til sist.

<p>Dette er røyndeting som me ikkje kan neitta eller lata att 
augo for. Målreisingi vilde verta til ei sann velsigning for bonde 
og arbeidar. Men me fær gå ved: Tvingande naudsynt er ho 
ikkje for at den sosiale rørsla skal nå det som er hennar viktugaste 
og  nærmaste fyremål: dei økonomiske og dei sosial-politiske 
makt-resultati. Difor vert ikkje den sosiale tanken på 
lengdi den avgjerande aktive framdrivingskrafti for målsaki 
heller.</p>

<center>*	* 	*</center>

<p>Andre peikar på den <i>pædagogiske</i> sida, — kor stor ei hjelp 
nynorsken vil vera for upplæringi i skulen, og kor urettferdigt 
og kraftspillande det er at borni ikkje fær lov å nytta eit mål 
som kan vera meir naturlegt for dei fleste av deim, enn norsk-dansken 
er.</p>		

<p>Det er sant, at målreisingi vil vera ei veldug hjelp for upplæringi 
i dei fleste skular, ei veldug frigjeringsmakt for den unge 
ætti. Det kan ikkje heller segjast for sterkt. Det er ikkje for 
ingen ting at fleirtalet av folkeskulelærarane i landet er målvenlege.</p>
	
<p>— Men like vel, so er etter mi meining ikkje det pædagogiske
heller — umsynet til kva som fell lett og ikkje lett i barneskulen 
— hovudsida ved målreisingi. Det er ikkje den fundamentale 
grunngjevingi.</p>

<p>For kor stort eit velgjerds verk det so vilde vera å sleppa 
ungdomen i landet til med nynorsk, so stend det fast at dei 
<i>kan</i> då nå fram til ei hjelpeleg upplysning på dansk og norsk-dansk 
òg. Dei <i>hev</i> slite med det til dessar. Det hev vore eit 
synda verk imot ungdomen. Men greidt det hev dei, og fenge 
lærdomen, og vorte bra og dugande menneske dei fleste.</p>

<p>Me lyt koma ihug her, at borni i Noreg hev det ikkje verre 
enn borni i dei fleste andre land, jamvel i dei bygder som hev 
norsk-dansk skule. Det er i røyndi større skilnad i dei fleste 
andre land millom skriftmål og målføre, enn det er millom norsk-dansken 
og målføri her hjå oss. Urettferdi her hjå oss ligg ikkje 
i at skilnaden millom skriftmål (norsk-dansk) og bokmål i og 
for seg er so uvanleg stor. Urettferdi ligg i at skilnaden <i>er 
større for størsteluten av folket enn han treng um å vera</i>. Han 
er ikkje verre enn at intelligente folk som nordmennene fær då 
lært det meste av det dei skal på norsk-dansk òg.</p>

<p>Difor vert ikkje det pædagogiske umsynet heller — umsynet 
til lett og ikkje lett ved kunnskapstileigningi i skulen — sjølve 
det berande, sjølve den inste framdrivande krafti for den norske 
målsaki, kor viktugt det so er.</p>

<center>*	* 	*</center>

<p>Me kunde nemna den <i>kyrkjelege og religiøse sida</i>. For sume 
er innan målmannsflokken, og det ikkje av dei minst verdfulle, 
er det eit hovud-moment.</p>

<p>Folket sitt eige mål vil vera til gagn for det kyrkjelege og 
religiøse livet, segjer dei — vil føra Ordet næmare hjarto, gjeva 
inderlegare uttrykk for det som rører seg inst inne, frigjera 
den religiøse tunga. Det er ein stor ting, segjer dei, at eit folk 
fær vigsla målet sitt og fær det lyft upp i helg og trudomsliv.</p>

<p>Me kan segja heilt ut ja til dette òg. Nynorsken vilde vera 
eit stort aktivum for den norske kyrkja, um ho tok honom i bruk
so langt som det til kvar tid let seg gjera, og sette honom i høgsætet.</p>

<p>— Men ikkje her heller ligg etter mi meining sjølve det berande 
livsgrunnlaget for målreisingi.</p>

<p>Kor stort gagn kyrkja so vilde ha av å taka nynorsken til 
reidskap og tenar, so stend det fast at eit kyrkjelegt og religiøst 
liv i Noreg <i>kan</i> halda seg utan honom. Det kyrkjelege og 
religiøse livet tapar på å halda det som er hjartemålet for storluten 
av folket utanfor. Men dette livet <i>kan</i> halda seg med 
berre norsk-dansk til heilagt mål, og jamvel skjota fager frukt.</p>

<center>*  *  *</center>

<p>Sume endeleg — helst noko litterære folk — talar som so: 
Målreisingi ligg fyrst og fremst i <i>stilen</i>. Målreisingi er fyrst 
og fremst å få burt alt tungt og kunstigt kancelli-mål — soleis 
kallar dei det — og få ein naturleg stil, ei naturleg, folkeleg 
målføring. Det er det sentrale.</p>

<p>Kravet um ein naturleg, folkeleg stil er uskiljande bunde til 
den nynorske reisingi. Og eg vil segja: Det var ynskjande at 
målfolk vilde koma det meir i hug enn dei ofte gjer.</p>

<p>Men det er eit grundigt mistak å meina at kravet um folkeleg 
stil, um naturleg og endefram ordleiding, er noko so sers 
<i>sermerkt</i> for den nynorske reisingi. Ein folkeleg, naturleg ordleidingsmåte 
arbeider dei då for, og dei arbeider imot den tunge, 
kunstige tysk-latinske stilen i norsk-dansk òg. Det same kan 
dei gjera, og det same gjer dei t. d. i svensk og dansk.</p>

<p>Stil-ideali i minsto her i Norderlandi, er ikkje so ulike i grunnen. 
Det fylgjer slett ikkje med anten dansk eller norsk-dansk 
som ein naudsynt grunnhått at dei skal vera kunstige eller 
latinsk-unaturlege i stilføringi. Når sant skal segjast, er det 
ikkje så fåe norsk-danske her i landet som skriv vel so naturlegt 
og folkelegt mål som dei fleste nynorske, — endå um dei 
norsk-danske for norsk kjensle ikkje hev eit so <i>rikt</i> instrument.</p>

<p>Me marserar berre i takt med ei ålmenn rørsle i den næmaste 
kulturkrinsen vår når me krev folkeleg, naturleg målføring. Då 
segjer det seg sjølv, at kravet um slik målføring er ikkje det 
som skil den norske målrørsla ut og gjer henne til noko sermerkt. 
<i>Dette</i> kravet tvingar ikkje målfolket inn i ein beisk 
strid med det andre målpartiet her i landet.</p>

<h2>III.</h2>

<p>Kva er då den berande, djupast aktive idéen i målreisingi?</p>

<p><i>Det er den nasjonale reisings- og sjølvhevdingstanken. Og
truskapstanken.</i> Det er <i>ein</i> ting me ikkje kan få med norsk-dansken, 
men berre kan få gjenom nynorsken: Det er eit <i>norsk</i>
<i>mål</i>. Der er nynorsken eit u-ettergjevande, naudsynlegt vilkår. 
Og so sant som der då er ein trong hjå nordmennene til å vera 
eit folk for seg sjølv, vert det nasjonale argumentet ståande 
der som eit uromoment so lenge måltilhøvi er som dei er. Det 
vert ståande som eit argument me ikkje kjem utanum og ikkje 
kan få rudt burt.</p><br>

<center>*	* 	*</center>

<p>Me målfolk meiner, at eit i sanning norsk mål vil gjeva folket 
vårt meir reisning og større livskjensle. Det vil gjeva folket 
meir indre styrke. Å vita, og kjenna, at me hev noko som i 
inste meining er vårt eige, noko som er verdt å verja, det er i 
røyndi det sterkaste styrkebeltet eit folk kan ha um det skulde 
røyna på.</p>

<p>Me vil kjenna oss meir i samband med vår eigi fyrrtid når 
me fær eit norsk mål. Der ligg ei underleg makt i det Olav 
Duun talar um «gammelkarane» i Juvikingar, folki hans lyt 
vita at dei hev deim med seg. Olav Duun talar um noko røynlegt 
her, og det er ikkje onnorleis med eit heilt folk. Det ligg 
ei veldug styrkjing for eit folk i å kjenna at det hev fyrrtidi 
og historia si i ryggen.</p>

<p>Me målfolk meiner, at <i>med</i> eit i sanning norsk mål, når me 
let <i>det</i> opna for alle uppkomor, kan folket vårt gjera større åndsens
verks enn utan eit norsk mål. Me kann i minsto gjera meir 
sermerkte verk, få sett meir stempel av norsk ånd på norsk serhått
på det me skapar. Med det kan me fylla eit rom i det store
samspelet med alle hine folk. For det er det sermerkte som
skapar rom og vyrdnad for eit folk — ogso for eit lite folk — i
det store internasjonale kultursamspelet. Ved det sermerkte kan
eit folk — ogso eit lite folk - ha noko å <i>gjeva</i> hine folki. Med
å skapa ein sermerkt, rotvaksen åndskultur, kan <i>me</i> og — endå
um me er eit lite folk — syna vår liverett. Me skapar eit folk
ikkje ein sermerkt, heilt-ut ekte nasjonal-kultur av si eigi rot,
so hev det folket inkje brev å leggja fram um  der skulde koma
ein prøvings- og uppgjerdsdag.</p>

<p>Me målfolk meiner stutt sagt: Det å reisa eit norsk mål er
ei sunn, og difor etisk og verdfull sjølvhevding. Det er naudsynt
for at me betre skal kunna fylla vårt serlege rom. Der er
naudsynt til å gjeva ei fullgild form for det som høyrer vårt
land til, og for det som folket vårt hev i seg av tanke, kjensle
og draum.</p>

<p>Og endeleg: Me meiner, at eit norsk mål vil hjelpa oss til å
vera meir ærlege som nasjon, — når me slepp å ljuga for oss
sjølve eller å gjera kunster til å få kalla <i>det</i> norsk som slett
inkje eller berre prosentvis er norsk</p>

<center>*  *  *</center>

<p>— Den nasjonale voni, og viljen, som knyter seg til den 
norske målreisingi, det er — ikkje betre eg skynar — inste
sjeli og den logiske kjernen i henne.</p>

<p>Per Sivle vart skalden for nordmennene i den siste bolken
av unionsstriden med Sverike. Han sagde det på sin måte:</p>

<blockquote>Me heisar vår <!---[sic]--->flagg, for me er eit folk<br>
og eig oss vårt eige tun,<br>
der merket skal standa bolk etter bolk<br>
og lysa frå brun til brun.<br>
Og tunet det ligg på knaus attned sjo,<br>
og flagget det vert då standande so,<br>
at bjarte skimten kan falla derav<br>
so vida um land og hav.</blockquote>

<p>Desse ordi råkar ei grunnstemning i målreisingi òg</p>

<h2>IV.</h2>

<p>Difor er løysingsordet etter grunntanken i målreisingi ikkje
klassereising. Eller nøgnare: ikkje berre klassereising; men
<i>folkereising</i>. Det er heile folket me vil ha reist att til ein sermerkt, 
sjølvstendig individualitet i målvegen.</p>

<p>Eg trur ikkje at noko anna enn dette fører fram heller på
lengdi. Me kann ikkje vinna det som dei stundom kallar <i>yverklasse</i>
og stundom provinssamfund — dei tvo umgripi dekkjer
ikkje lenger kvarandre heilt — utan med den nasjonale tanken.
Med ei trong klassestrid-grunngjeving kan me ikkje få deim
med. For ut ifrå ein trong, einsidug klassesynsstad er det imot
interessa åt dei mest velhjelpte klassone — «yverklassa» — i
dag at målsaki vinn fram. Me kan ikkje venta ein gong at dei
skal koma med på det grunnlaget, og me hev ikkje rett til å
krevja det. Men når det er nasjonal reising for heile folket me
vil, og den tanken me lyfter, so <i>kan</i> me få sume av deim med.
Og då er det god von til at me fær dei <i>beste</i> med.</p>

<p>Det fører ikkje fram <i>underklassone</i> dei kallar heller,
ikkje ein gong hjå arbeidarklassa, å tala berre um klassereising.
Eg veit der er dei som trur, og eg hev høyrt sers kloke
folk segja det: Lat underklassa — arbeidarane — få samfundsmakti, 
so kjem nynorsken, målet deira, til makti med det same.
Eg trur ikkje noko på at det gjeng so endefram. Det er sant
som ein dansk sosialdemokratisk minister sagde for nokre år
sidan, — so vidt eg minnest var det Steincke —: Arbeidarane
hev dei kulturelle ideali sine hjå yverklassa, endå um dei kan
ha ei heller sterk økonomisk sjølvkjensle. Det han tenkte på,
var no dei sedelege ideal, eller sedeleg vanskipnad, — arbeidarane 
fylgjer etter yverklassa der. Men nett det same gjeld i 
målvegen òg. Arbeidarane kan godt koma til makti og lata målet 
sitt verta liggjande att der det var, nedanfor maktsætet.</p>

<p>Skal me få rive arbeidarane med for målsaki, lyt me få skapt 
ei språkleg sjølvkjensle hjå deim. Men denne naudsynlege språklege 
sjølvkjensla fær me ikkje skapt hjå deim berre med å tala 
um at målsaki høyrer med til klassereisingi deira, og at målet 
deira er eit røynleg eksisterande mål <i>i dag</i>. Me lyt forkynna for 
deim at deira mål er det nedervde målet her i landet, er adelsmålet 
um me so må segja, og at det hev den historiske retten. 
Dermed kjem me inn i det nasjonale tankefaret. Arbeidarane lyt 
få høyra at deira mål høyrer med til det <i>norske</i> målet, og at 
norsk skal reisast att til representant for heile folket. Arbeidarane 
er ikkje ringare enn at dei òg skynar ein nasjonal tanke. 
Og den tanken er det, trur eg, som lyt kveikja gneisten og gjeva 
deim den språklege sjølvkjensla som dei no vantar.</p>

<p>Det same som eg hev sagt her um arbeidarane, gjeld um bøndene.</p>

<center>*	* 	*</center>

<p>Men «det nasjonale» hev vorte so misbrukt, segjer nokre. Me 
trur ikkje på det meir! I røyndi er det ingen ting heller, anna 
berre påfynster frå visse klassor til å øsa upp og narra og utnytta 
det arme folket.</p>

<p>Ja, slagord um «det nasjonale» hev vorte misbruka, forferdeleg.</p>

<p>Men det er ovleg dumt å neitta at ein ting <i>er</i> for di um han
vert misbrukt. Og det er ingi hjelp i å neitta det. Eit tre løyser 
seg ikkje frå den jord det hev røtene i. Eit folk løyser seg 
ikkje frå den natur og dei vilkår det lever under, eller frå 
soga si. Det løyser seg ikkje frå dei sermerke heller som landet, 
vilkåri og soga set på det. Då kjem det heller aldri utanum 
det nasjonale problemet. Og det kjem aldri utanuni det kravet: 
Sjå til å kjennast ved serhåtten din, og sjå til å veksa på 
din eigen naturgjevne og historisk gjevne grunn! Eit folk som 
forsømer det nasjonale i denne tyding, kjem ikkje i frå det utan 
skade.</p>

<h2>V.</h2>

<p>Eg trur difor av alle grunnar, at det er ein feil i agitasjonen 
vår når me so lite brukar ordet <i>norsk</i> um sjølve målet. Me 
torer ikkje bruka det ordet, og talar i staden um «folkemål» og 
«landsmål» og kva me no kan finna på. «Folkemål» er i vinden 
nett no. Og det er vel nok å tala um, eg segjer ikkje noko 
anna. Men dette ordet åleine eig ikkje den rette slagkrafti 
reint kjenslevore. Ikkje hjå arbeidarane ein gong. Det råkar 
ikkje midt i blinken reint logisk heller, dersom me brukar det 
utan atterhald og utan noko tillegg. For norsk-dansken òg hev 
vorte folkemål i nokon mun i Noreg no, og vert det for fleire 
etterkvart i våre dagar, samstundes som nynorsken gjeng fram 
som bokmål. Men det høyrer ikkje til vår uppgåve å strida for 
det norsk-danske folkemålet.</p>

<p>Det ordet som hev slagkrafti, det er ordet <i>norsk</i>. Det eggjar 
fram motsegni, det er sant. Seg sanningi, at «Ja vi elsker» er 
på dansk, og du skal få sjå korleis ryggbusti reiser seg på deim. 
Men det kveikjer òg eldhugen og riv med.</p>

<p>Dette ordet hev difor i større mun enn noko anna den eigenskapen 
som eg nemnde fyrst her at ein berande tanke for ei stor 
rørsle lyt ha: den fengjande evna. Det hev denne evna hjå alle 
samfundskiassor når me er so uredde at me torer ropa det ut.</p>

<p>Det hev òg den andre eigenskapen som eg nemnde at ein 
berande tanke for ei stor rørsle lyt ha: Det gjev logisk fast 
grunn. For det peikar på eit objektivt historisk tilhøve — det 
store brotet i soga vår —; og det segjer utan umsveipor nett 
det som me vil.</p>

<h2>VI.</h2>

Ut i frå den synsmåten eg hev halde fram her, er det ikkje 
aller mest um å gjera at målspursmålet vert løyst so brennande 
brått. Det er so ofte ein høyrer no når folk talar um målet,
so brukar dei den faste vendingi: <i>Skal me få eitt mål i Noreg,
so </i>—. Det og det lyt til, «dersom det skal verta eitt mål». Stortingsmennene 
talar jamt soleis. Og no hev den nynorske pressa 
òg mykje teke til. Nett som <i>det</i> skulde vera meir um å gjera 
enn noko anna: å få eitt mål so brennande snøgt. — Og det 
kan vera smakelegt stundom å tala soleis. Og lettvint.

Men etter det som er grunntanken med målreisingi er dette 
eit fårlegt og ulogisk standpunkt. Var einast <i>det</i> hovudsaki å 
få <i>eitt</i> mål snarast råd er, so kunde me berre leggja alt målarbeid 
ned. Då jamna den tingen seg av seg sjølv. Men det er 
ikkje aller mest um å gjera etter vår tanke å få <i>eitt</i> mål so 
brennande brått, same kva veg det vert på. Det er um å gjera 
å få eit <i>norsk</i> mål. So fær me taka oss den tid me treng. Me 
lyt ha sosialt mod til å segja dette.

<center>*	* 	*</center>

<p>Eg vil få gjera ein merknad her med det same til eit par andre 
slagord som fyk mykje i mål-innlegg no um stunder, og	
som ofte gjer den sak me talar um uklår. Det er ordi <i>radikal</i>		
og <i>konservativ</i>. «Konservative» kallar no sume gjerne deim som	
vil ha eit norsk, nasjonalt mål utan pruting; «radikale» deim		
som er meir viljuge til å slå av, og blanda med tyske ord og 
vendingar og med danske former. Det kan vel i og for seg ikkje 
vera so um å gjera anten folk kallar oss radikale eller konservative. 
Det må vera meir um å gjera at ein mann gjer det han 
tykkjer er rett. Men det vilde gjera saki <i>klårare</i>, når ordi fyrst 
<i>vert</i> brukte, at dei vart brukte rett, med si vanlege tyding.</p> 

<p>Den vanlege tyding av ordet konservativ er: ein som held 
fast på det som <i>er</i> — lat det vera godt eller mindre godt —, 
på det som sit trygt, hev æra og makti.</p> 

<p>Den vanlege tyding av ordet radikal er: rothoggar, ein som vil 
brjota med det som <i>er</i>, som sit trygt og hev æra og makti.</p> 

<p>— Det som hev æra og makti i dag hjå oss, det er norsk-dansken. 
Det kjem ingen burt i frå.</p>		

<p>Dei «konservative» i målvegen når ordet vert brukt med		
vanleg tyding, det er bokmålsfolket. Dei held på det som <i>er</i>,
som tykkjest sitja trygt, og hev æra og makti.</p>

<p>Dei «radikale» etter vanlegt målbruk er målfolket som vil 
brjota heilt med det som <i>er</i>, og reisa eit skriftmål på heilt nytt, 
norsk grunnlag.</p>

<p>Dei som vil gå midt i millom, halda seg både til det eine og 
det andre og vera «fordomslause», t. d. talar på klokkardansk 
for ein «måtehalden» norsk —, det er etter vanlegt målbruk dei 
<i>moderate</i>. — Det kan vera framifrå gilde folk. Og dei kan ha 
framifrå kloke meiningar. Me vilde berre, at når nokon vil 
pryda seg med slike fjører som desse fine framande ordi, so 
måtte dei taka dei rette fjørene. Det vert mindre ugreide og 
mindre med tarvlaust kjav då.</p>

<h2>VII.</h2>

<p>Me lyt sjølvsagt halda greidt fram dei sosiale, pædagogiske
og kyrkjelege momenti òg. Dei må ikkje gå ut or agitasjonen. Eg
vil segja for meg: Eg hev tala — og skrive — sterke ord um
alle desse sidone av målsaki. Eg skriv under det alt saman framleis. 
Og eg vil segja: Det lyt vera høve for den eine til å leggja 
serskild vekt på <i>eitt</i> av desse momenti, og for ein annan på eit 
anna, etter som lynde og livsføring hev laga honom. So ulike lyt 
me få lov til å vera. Men det som er um å gjera, er at 
me kjem i hug, at ikkje noko av desse momenti er den fundamentale 
grunngjevingi. Det er alt saman <i>avleidde</i> moment. Dei 
gjeng alle attende på det grunnfaktum at norsk-dansken er eit 
innkome, unorsk mål. Me kan segja det soleis: Den nasjonale 
reisingstanken er det upphavlege, det ålmenne i denne samanhengen. 
Alle hine grunngjevingane er avleidde, spesielle. Dei 
hev det historisk-nasjonale faktum til bakgrunn, og fær intensiteten 
og det meste av evna si til å gjera verknad, derifrå.</p>

<center>* * *</center>

<p>Eg tykkjer at studentane nett no — dei filologiske studentane
gjev eit framifrå døme på at det er soleis som eg segjer.</p>

<p>Dei filologiske studentane ved Universitetet i våre dagar lærer, 
hadde eg so nær sagt, at bokmålet kom upp i Sudaust-Noreg 
ein stad, og derifrå breidde det seg yver heile Noreg. 
Det trur eg då slett ikkje dei lærer. Men etter som eg hev kunna 
skyna, fær mange det i seg (av upplæringi) som eit tvilsspursmål: 
<i>Kan</i> det ikkje ha gjenge <i>noko</i> på veg soleis? Kan
ikkje bokmålet i svært stor mun segjast ha rot eller vera framvakse 
innanfor dei norske grensone, og soleis på ein måte etter 
sitt historiske upphav segjast vera eit norsk mål? — Det syner 
seg at dette grev grunnen undan deim som målmenn. Sjå på 
dei unge filologane som sit rundt um i landet i dag. Dei sit 
der valne; kva gjer dei for målsaki?</p>

<p>Skilnaden millom bokmålet og so talemålet åt fleirtalet i folket 
i dag, han er der like godt. Og dei veit um honom. Dei sosiale, 
pædagogiske og kyrkjelege vanhøvi som fylgjer av denne 
skilnaden, er der ogso. For det er objektive realitetar. Men det 
hev ingen verknad på deim når den historisk-nasjonale grunngjevingi 
glid undan eller hev vorte utrygg for deim.</p>

<p>Eg kan ikkje få det til noko anna, enn at dette fører logisk til 
den slutningi, at det historisk-nasjonale faktum er det undste 
fundamentet, og det som held målreisingi i gang.</p>

<p>— Prov at bokmålet er norsk! Prov at bokmålet og nynorsken 
er so på lag <i>like</i> norske, so der ikkje er nokon nemnande skilnad 
på deim soleis! Og den norske målrørsla vil <i>visna</i> burt. 
Me vil nok få att eit målspursmål her i landet då òg. Der vil 
verta eit målspursmål av liknande karakter som dei hev i Danmark. 
Der sit den radikale statsministeren Stauning og kulturministeren 
hans og tenkjer hardt på um dei skal skifta ut dei 
store fyrebokstavane i namnordi. Fyrebils hev dei funne ut at 
det er best å venta. Eller me fær eit målspursmål av same karakter 
som i Sverike. Der dryfter del m. a. ålvorleg um dei 
skal finna upp eit radt nytt bokstavteikn for trong o, so dei kan 
få orden på skrivemåten for ljodane o og å. Eit <i>rettskrivingsspursmål</i> 
fær me att. Spursmål um ymse rettskrivingsbrigde på 
bokmålet sin grunn. Men den norske målrørsla er noko anna 
og meir enn ei rettskrivingsrørsle.</p>

<p>— Sjå òg etter kva det er som hev bore målreisingi fram der 
som ho er lengst komi, på Vestlandet! Det er den nasjonale 
grunngjevingi. Landsmålet er <i>norsk</i>, er det umkvædet som hev 
vore brukt i arbeidet der. Andre argument hev vore med. Men 
dette hev vore det berande slagordet i dei store tider for målsaki 
på Vestlandet.</p><br>

<p>Nordanfjells er målsaki lengst komi i Nord-Trøndelag. Der 
bar ei sterk grundtvigiansk rørsle henne fram i si tid. Ingen 
hev tala meir heilhuga um det nasjonale, ser-folkelege, enn 
Grundtvig og grundtvigianarane.</p>

<p>Det nasjonale argumentet hev synt at det er mektigt i målspursmålet 
utanfor målbygdene og. I bokmålskyrkjelydar hev 
dei funne seg ikkje berre i den naturlege og naudsynlege salmevølingi, 
men hev teke med all den tarvlause og sjølvtykkjelege 
salmemisfaringi i den revidera Landstadboki, av di dei trudde 
at den boki vart so mykje norskare ved dette enn det dei hadde 
fyrr. Det var sanneleg eit stort offer på det dei meinte var det 
norske altaret. For det som dei <i>trur</i> er norsk, kan heile folket 
gjera store offer. Uppgåva vår er å få yvertydt folket um det 
som sant er: at bokmålet vantar norskdom og landsmålet er 
norsk. Då gjeng det som det stend i Skrifti: Sanningi skal gjera 
dykk frie. Dei vert innvertes ferdige med norsk-dansken då, og 
tek gladeleg på seg dei yvergangsulempor som fylgjer med eit 
målbyte.</p>

<p>Den nasjonale tanken er det òg som best kan halda sjølve målformi 
saman, so me ikkje no i reisingstidi sig ned i dialekt-kjav 
— ein fåre som lurer på alle målreisingar, og som gjerne vil veikja 
deim.</p>

<h2>VIII.</h2>

<p>Sume vil segja: Du gjer målsaki til <i>romantikk</i>!</p>

<p>Eg svarar:<br> Ja målsaki er romantikk! I botn og grunn og tvert i 
gjenom!</p>

<p>Me vert ikkje ei krone rikare av å driva målsak. Statskassa 
vert ikkje fullare, tariffane ikkje høgre. økonomisk og teknisk 
kan både «klassone» i samfundet og heile folket hevda seg 
utan målreising. Eg minner att um bondereisingi i fyrre hundradåret 
og arbeidarreisingi i dette hundradåret. Og ser me 
ikkje idag, jamvel på Vestlandet, at nyskipa bonde- og fiskarsamskipnader, 
som Vestlandske Salslag og Stor- og Vårsildlaget, 
dei kan godt tena pengar på norsk-dansk og verta til økonomisk 
vinning for bonden og fiskaren med det målet. Eg vil 
ikkje tala um noko slikt som handelsfloten vår, eller kvalfengdi. 
Det hev late seg byggja upp på berre dansk og norsk-dansk 
målgrunnlag.</p>

<p>Pengar kan me tena på dansk, og tekniske framstig her i landet 
kan me gjera.</p><br>

<p><i>Vinningi som målreisingi kan gjeva, er av åndelegt, ideelt 
slag.</i></p>

<p>Då er ho det som dei vanleg kallar romantikk.</p>

<p>Og det er då ikkje noko å vera so redd for å gå ved. <i>Romantikk 
er ein god ting.</i> Det er ein livsfremjar og ei kraftkjelde, 
når me tek det rett.</p>

<p>Det folk, og den ungdom som er utan romantikk, kjem aldri 
til å gjera store gjerningar. Det er eit fatigt folk, og ein fatig 
ungdom.</p>

<p>Det er so dumt å vera so redd ordet romantikk og alt som 
smakar av det.</p>

<p>Den engelske statsmannen Lloyd George skal ingen skulda 
for å ikkje ha sans for det røynlege i livet; — han sagde til ein 
ung hjelpesmann, han skulde gjeva honom eit godt ord: Draum 
hev verd, sagde han. For draum er liv!</p>

<p>Romantikk — når me tek ordet rett og ikkje gjer utvokstrar 
til hovudsak —, det er at ein nasjon vender seg til sine eigne 
kjeldor, til sitt eige folkeliv og si eigi soge og søkjer vokster av 
det. Det er ikkje veikjing. Og ikkje bakstræv. «Det största 
framsteget, er återsteget till sig sjelf», hev den svenske sogeskrivaren 
Erik Geijer sagt. Det er ei stor ovtru at slikt tyder 
avstengjing og stogg.</p>

<p>Romantikk, det er etter målbruket no, vilje og evne til å 
verdsetja åndelege, uhandgripelege verddagar òg, og viljugskap 
til å gjera ein innsats for slike verddagar.</p>

<p>Målreisingi, det er striden for å vinna verddagar for folket 
vårt som ikkje hev noko med økonomi og teknikk å gjera; —
åndelege og ideelle verde. Det er striden for å vinna slike verddagar 
for heile det norske folket.</p>

<p>Målreisingi vil vinna fram — det er mi yvertyding at det 
skal syna seg til slutt — i same mun som me kan hevja oss upp 
til å verdsetja slike verddagar, og til å gjera ein innsats for 
deim.</p>

<p>Ein innsats i praktisk og trufast arbeid den jamne dagen. 
For det er ingen motsetnad millom det å vera fyllt av ideelt syn 
og tru på ei sak, og so å arbeida praktisk med realitetssans og 
kraft for henne.</p>

[[Kategori:Kva er målreising?]]
[[Kategori:Gustav Indrebø]]