Sjå kjelda til Høgnorskdagane:Mannjamning millom høgnorskt og norrønt

<p><b>Av Terje Torgilstveit</b></p>

<P>Eg vil av skj&oslash;nelege grunnar berre sj&aring; p&aring; einskilde luter av m&aring;li i samanlikningi. Difor er det nok mykje eg ikkje f&aelig;r teke med. </P>
<P>Aasen skriftfeste ein ny-norsk normal. Berre i dette ligg eit stort steg burt fr&aring; norr&oslash;nt, men i denne skriftfestingi gjorde han &oacute;g eigne val, p&aring; godt og vondt. Um de les Indreb&oslash; si Norsk M&aring;lsoga, so vil de sj&aring; at sj&oslash;lv han ikkje alltid var like glad i Aasen sine val.</P>
<P><h4>Verbi:</h4>
H&oslash;gnorsk; -a i alle infinitivsformer av verbet, som i norr&oslash;nt. Ikkje noko tull med -e infinitiv eller kl&oslash;yvd infinitiv.</P>
<P>Elles er det store skilnadar, p.g.a av nedbrytingi av person- og modus b&oslash;ygningi av verbi. For &aring; visa kor nedbrote t.d. personb&oslash;ygningi hev vorte, vil eg nytta verbet &aring; vera, i presens(notid):</P>
<P><b>sg.</b></P>
<P>1.pers em - eg er</P>
<P>2.pers ert - du er</P>
<P>3.pers er - han/ho er</P>
<P><b>pl.</b></P>
<P>1.pers erum - me er</P>
<P>2.pers eru&eth; - de er</P>
<P>3.pers eru - dei er</P>
<P>Me nyttar ei verbform der norr&oslash;nt nytta seks! </P>
<P><h4>Kasus:</h4>I millomnorsk tid gjekk kasusb&oslash;ygningi i uppl&oslash;ysing, likevel var det i nokre dialektar fleire restar av dativ enn dei Aasen slepte inn. Deim og honom, hev jo motstykke i riksm&aring;l; dem og ham. N&aring;r det gjeld genitiv var det &ograve;g dialektar med betre haldne og meir av b&oslash;ygde former, enn dei som er slepte inn i det h&oslash;gnorske skriftm&aring;let.</P>
<P><h4>Substantiv:</h4></p>

<p><i><b>I-forma i hokj&oslash;nn:</b></i></P>
<P>I-forma er ein m&aring;te &aring; nedteikna eit skilje me finn i nokre dialektar, millom til d&oslash;mes sol&aelig; og visa / sola og viso.</P>
<P>Eg hev sett at i-former, bundi form av hokj&oslash;nns substantiv, vert kalla sterke. Dette er tull, avdi skilnaden mellom sterk og linn b&oslash;ying av hokj&oslash;nns substantiv, berre gjeld i norr&oslash;nt. Der det er eit skilje millom f&aring;e og mange b&oslash;ygningsformer.</P>
<P>-Sterk b&oslash;ying m/bunden form:</P>
<P>Her kunde fleire stamme-typar vore valde, men eg hev teke eit d&oslash;me fr&aring; &oacute;-stammane.</P>
<P>Mynster; mQn, man/faks.</P>
<P><i>Eintal:&#9;&#9;N&#9;mQn&#9;+ in&#9;= mQnin</i></P>
<P>&#9;&#9;A&#9;manar&#9;+ innar&#9;= manarinnar</P>
<P>&#9;&#9;G&#9;mQn&#9;+ inni&#9;= mQninni</P>
<P>&#9;&#9;D&#9;mQn&#9;+ ina&#9;= mQnina</P>
<P><i>Fleirtal:&#9;N&#9;manar&#9;+ inar&#9;= manarnar (bortfall av i)</i></P>
<P>&#9;&#9;A&#9;mana&#9;+ inna&#9;= mananna (bortfall av i pga av a)</P>
<P>&#9;&#9;G&#9;mQnum+ inum&#9;= mQnunum</P>
<P>&#9;&#9;D&#9;manar&#9;+ inar&#9;= manarnar</P>
<P>-Linn b&oslash;ygning m/bundi form:</P>
<P>Mynster; saga.</P>
<P>(Dette mynsteret gjeld hovudsakleg urnordiske &oacute;n-, w&oacute;n-, j&oacute;n- og ij&oacute;n-stammar.)</P>
<P><i>Eintal:&#9;&#9;N&#9;saga&#9;+ in&#9;= sagan (bortfall av i pga a)</i></P>
<P>&#9;&#9;A&#9;sQgu&#9;+ innar&#9;= sQgunnar</P>
<P>&#9;&#9;G&#9;sQgu&#9;+ inni&#9;= sQgunni</P>
<P>&#9;&#9;D&#9;sQgu&#9;+ ina&#9;= sQguna</P>
<P><i>Fleirtal:&#9;N&#9;sQgur&#9;+</i></P>
<P>&#9;&#9;A&#9;sagna&#9;+&#9;O.S.B.</P>
<P>&#9;&#9;G&#9;sQgum&#9;+</P>
<P>&#9;&#9;D&#9;sQgur&#9;+</P>
<P>Sams for dei andre nordiske m&aring;li er at dei hev halde p&aring; -n i hokj&oslash;nn &oacute;g. Aasen ville ikkje det, avdi han var redd for danske tilstandar:</P>
<P>Dansk, 2 kj&oslash;nn, bestemt form: Drengen, pigen og huset.</P>
<P>Men i t.d. svensk hev dei utljodane -n, og hev likevel halde p&aring; hokj&oslash;nnet:</P>
<P>Svensk, 3 kj&oslash;nn, bestemt form: Pojken, men flickan og huset.</P>
<P>Endingsvokalar:</P>
<P>I gamalnorsk ofte: a, e og o/u(ofte vokalharmoni).</P>
<P>Gamalislandsk: a, i og o(eldre?)/u(yngre?).</P>
<P>I norr&oslash;nt, ikkje noko kj&oslash;nns-skilje millom i og e: armrinn og mQnin / (gamalnorsk:) armrenn og mQnen. Men der er det skapt eit skilje i h&oslash;gnorsk: mannen mot soli.</P>
<P><h4>Umljod:</h4>Eit kjenneteikn p&aring; vestnordisk er at omljodane hev verka sterkare enn i austnordisk. I dette h&oslash;ve hev h&oslash;gnorsk halde betre p&aring; omljodsvokalane. D&oslash;me: g&aring;ve mot gave.</P>
<P>H&oslash;gnorsk hev &ograve;g halde  p&aring; det gamle skiftet millom ikkje-omlydt eintal, d&oslash;me barn, og omlydt fleirtal, d&oslash;me born.</P>
<P><h4>Ordtilfanget:</h4>· Dei h&oslash;gnorske/ny-norske ordi er tufta p&aring; norr&oslash;n grunn, og ein hev pr&oslash;vt &aring; luka ut millom anna l&aring;gtysken. Men &oacute;g andre framandord, der me sj&oslash;lve hev gode ord. Kor flink ein har vore med &aring; halda oppe ordi, kann de sj&aring; sj&oslash;lve med &aring; fyrst sl&aring; upp i norr&oslash;n-orboki, og deretter sl&aring; opp i den ny-(/h&oslash;g-)norske.</P>

[[Kategori:Høgnorskdagane]]